Ashyoshunosligi

Iqtisodiy sam ar ador ligi,
Respublikam izda yiliga 6 m ln 
tonnadan ziyod portlandsem enti ishlab chiqariladi. Bu biian 
faxrlanishimiz mumkin, lekin xotiijamlikka berilish kerak emas. 
BogMovchiga bo'lgan talab o‘sib bormoqda, an’anaviy portland- 
sementni 1450°C haroratda isMab chiqarishni inobatga olsak, 
tavsiya etiiayotgan kuydirmasdan olinadigan arzón toshqol-ishqorli 
sementning samaradorligi ancha yuqori desa bo‘ladi.
Yangi zovodlami qurish orqaü an’anaviy bog‘lovchilami ishlab 
chiqarishni ko‘paytirish m um kin . Am mo bu murakkab yoM 
samaralimi? Bu savolga Kivev muhandislik instituti xodimlari, 
shuningdek, Toshkent arxitektura qurüish institut olimlari (Profes- 
sorlar Kasimov E.U., ToMaganov A.A.) ko‘p yillik ilmiy izlanishlari 
natijasida. an’anaviy portiandsement va yangi toshqol-ishqorli 
sementlar texnologiya va xossalarini taqqoslash orqali isboth javob 
topishdi. Ilmiy-amahy izlanishlar natijasida Xorazm viloyatining 
Xonqa tumanida kuydirilmay olinadigan toshqol-ishqorli sementini 
ishlab chiqaradigan kichik zavod qurildi va ishga tushirildi.
Toshqol-ishqorli bogTovchilar olish texnologiyasi nafaqat 
kamxarajat, balki energiya tejamkor hamdir. Toshqol ishqorli 
boglovchilam i olishda talab etiladigan energiya granullangan 
toshqoliami tuyish uchun (bunda solishtirma yuza 400 markali 
portiandsement kabi 3000—3500 sm2/g bo‘lishi kerak) ishlatiladi.
257

---

Kuydirmay olinadigan ishqoriy bogMovchini qotiruvchi kompo- 
nent ko‘p qo‘llaniladigan NaOH, KOH, N a2S 0 3,Na2S i0 3, bo‘lishi 
mumkin. Ulaming miqdori toshqol og‘irligini, ishqoriy bogMov- 
chilar N a20 3 miqdori bo‘yicha qayta hisoblaganda — 2—5% va 
K20 miqdori bo‘yicha esa — 3—10% ni tashkil etadi. Agar ishqoriy 
eritmalar ishlatilsa, ulaming miqdori 15—18% bo‘lishi kerak. 
Bunday eritmalar maydalangan toshqollar bilan aralashtirilsa, 
qovushqoq qorishma hosil bo‘ladi va u m a’lum bir vaqtdan so‘ng 
toshga o ‘xshash jismga aylanadi.
Kuydirmay olinadigan toshqol-ishqorli betonlar tayyorlash 
texnologiyasi oddiy beton kabi amalga oshiriladi, faqat bunda suv 
o ‘miga ishqorli komponentlar ishlatiladi.