Ashtarxoniylar davrida ilm-fan taraqqiyoti Reja

Ilm-fan

• Diniy mutaassiblik, xalq ommasidan diniy aqidalarga sozsiz itoat etish talablarining kuchayishi ilm-fan ravnaqiga salbiy tasir etdi. Shunga qaramasdan ilm-ahllari ijodi batamom toxtab qolmadi. XVII asrning taniqli olimi, Mir Arab madrasasi mudarrisi Muhammad Sharif Buxoriy (1609-1697) falsafa, tasavvur, tarix, fiqh, tilshunoslik, astronomiya sohasida 20 dan ortiq asarlar yozgan. Uning „Davriylik haqida risola” asari makon va zamon masalalariga bagishlangan. Uning „Xoqonga foydali maslahatlar” kitobi 25 bob 32 fasldan iborat bolib, unda shariat qonun-qoidalari, ijtimoiy hayot va axloqiy muammolarga oid malumotlar, hukmdorlar togrisida qiziqarli lavhalar oz ifodasini topgan.

Adabiyot va sanat

• XVII - XVIII asr birinchi yarmida adabiyot ancha rivoj topdi. Adabiy muhitda Bedil (asli ismi Mirzo Abdulqodir, 1644 - 1721) ning orni katta. U kesh (Shahrisabz)lik, turkiy barlos urugidan, Hindistonga kop marta safar qilgan, Dehlida vafot etgan. Bedil inson erkinligi, tafakkuri haqida falsafiy, axloqiy qarashlarini sheriy va nasriy asarlarida bayon etgan. Bedil 120 ming misradan ortiq sheriy va nasriy asarlar yozgan. Uning yirik asari „Tort unsur” nasrda yozilgan bolib, havo, suv, yer, olov , haqida, shuningdek, osimliklar, hayvonlar va odamning kelib сhiqishi haqida oz qarashlarini bayon etadi.

1652- yilda Buxoro shahrida Abdulazizxon qurdirgan qosh imoratli madrasa mustahkamligi, nans naqshli koshinlarga boyligi bilan ajralib turadigan, oz zamonasi memorchiligining yetuk namunasi hisoblanadi. Imomqulixon Madina shahrida Chorbog, Makkadagi Kabaga kiraverish darvozalaridan biri ostonasi uchun oltin va kumush tutqichli yogoch zina qurdiradi. XVIII asr boshlarida Qarshida Shermuhammadbiy, Xoja Qurbonbiy madrasalari, savdo yollarida hashamatli rabotlar barpo etiladi.

• 1652- yilda Buxoro shahrida Abdulazizxon qurdirgan qosh imoratli madrasa mustahkamligi, nans naqshli koshinlarga boyligi bilan ajralib turadigan, oz zamonasi memorchiligining yetuk namunasi hisoblanadi. Imomqulixon Madina shahrida Chorbog, Makkadagi Kabaga kiraverish darvozalaridan biri ostonasi uchun oltin va kumush tutqichli yogoch zina qurdiradi. XVIII asr boshlarida Qarshida Shermuhammadbiy, Xoja Qurbonbiy madrasalari, savdo yollarida hashamatli rabotlar barpo etiladi.

• Samarqandda xam Shayboniylar nomi bilan boqliq binoiy xayirlar anchagina.
• Ilm-fan. Shayboniylar davrida fan va madaniyat sezilarli darajada rivojlangan. Bunga — ushbu suiola hukmdorlari orasidan oz davrining yetuk ilm-fan arboblari yetishib chiqqanligi ham tasii korsatgan. Chunonchi, Muhammad Shayboniyxon, Kochkun- chixon va Ubaydullaxonlar oz davrii-ing nihoyatda oqimishli kishilari bolganlar.
• Shuningdek, Muhammad Shayboniyxon, Abdulazizxon va Abdullaxonlar kutubxonalarida oz zamonasming ajoyib kiiob xazinalari bolgan. Bundan tashqari, Movarounnahrda Mirzo Ulugbek akademiyasi ananalarini davom ettiruvchi fidokor olimlar yetishib chiqdi Masalan, Samarqand va Buxoro madrasalarida mudarrislik qilgan mavlono Kamoliddin Ibrohim, Abdullaxonning mualhmi Xoja Muhammad, yulduzshunos Qiyomiddin Shaydo, lftixor ul-atibbo (tabiblar irtixori) unvonini ohshga sazovor bolgan Muhammad Mazid, Hakim Shahrisabziy, jarroh mavlono Baqo, mavlono Rafe, 1541- yilda ilmi tibb va dori-darmonlar haqida asar yozgan Muhammad Husayn ibn Shiroq Samarqandiy, koz kasalhklarini davolashda nom chiqargan Shohali ibn Sulaymon, Xoja Hakim (vafoti 1585), natijat-ul-atibbo unvonini olgan Abdulhakim ibn Sulton Mahmud kabilar shular jumlasidandir. Xoja Hasan Nisoriy „ Muzakkiri ahbob“ asariaa matematika va astronomiya ilmida shuhrat topgan mavlono Kavkabivni alohida qayd etadi.