Asalarining asab sistemasi va sezgi a'zolari Sharofiddinova Gulira'no Hasanboy qizi Zootexniya fakulteti ii-bosqich talabasi

Sezgi organlari - Asalarilar sezish organlari orqali o`zi yashayotgan joyni, uchgan yo`linieslab qolib adashmaydi, oziq manbani tez topadi. Ayniqsa uya ichida har hil murakkab jarayonlarni bajarish (in qurish, nasilni tarbiyalash, nektarni as alga aylantirish, gulchangidan perga tyorlash va uyada jam`arma oziqa tayorlash) da ularga sezgi organlari yordam beradi. Ularning sezgi organlari mo`ylovida va butun tanasida joylashgan bo`lib, xitinli tukchalaran hamda nerv to`qimalarining
uchlari o`tgan konuslardan tashkil topgan. Sezish organlari arilarni boror predmetga tegib turadigan mo`ylov, oyoq uchlarida, og`iz qismlarida va qonotlarida, undan tashqari sensiala sezish to`qimalari, qorin ustki qismlari hamda himoya apparatining ustki qismida ham joylashgan. Arining tanasi mustaxkam kutikuladan tuzilgan bo`lganligi uchun ham tana atrof-muxitni sezishi qiyin, bu vazifani trixoid sehsiallasi yoki sezish tukchalari-reseptorlari bajaradi. Ishchi asalarilar mumkataklardagi inchalariga kirib, sezish tukchalari orqali inchaning hajmini bilib oladilar va uyalarni tozalashga kirishadilar.
Ta`m bilish organi- asalarilar xartumchasining tilchasida hamda og`iz bo`shlig`ida joylashgan bo`lib, oziq modda arilarning xartumchasi orqali ta`m bilan to`qimalarigacha ko`tariladi va bu erda oziqning ta`mini to`qimalari ta`siri orqali sezadi. Asalarilar shaar sharbatiga qo`shilga boshqa qo`shimchalarni juda yaxshi ajratadi. Masalan: 0.9 gr xlorat kislotasi qo`shilgan 1 litr shakar sharbati bilan oziqlanishgan bosh tortadilar. Lekin 1 litr sharbatga 24 gr sirka kislotasi qo`shilgan sharbatni yaxshi ko1radilar. Demak asalarilar ta`m bilish organlari vositasida istemol qilinayotgan oziq moddasini tekshirib turadilar. Asosiy ta`m bilish organlari asalarining og`iz bo`shlig`ida , kekirdak plastinkalarida, kekirdak bezlarining yo`li ochiladigan qismida joylashgan Yana to`plangan a`m bilish to`qimalari ham bo`ladi. Xuddi shunday to`qimalar pastki jag` qismining tepasida ham bo`ladi. Mo`ylovlaridagi ta`m bilishresetorlari arilar mo`ylovining oxirgi sakkizta bo`lakchasida joylashgan. Mana shu reseptorlar orqali arilar shirin, achchiq va nordon ta`mlarni ajrata oladi. K.Frish (1953 yil) 34 hil shkar va shakarga o`xshash shirin suyuqliklarni arilarga berib tekshirib ko`rganda, shulardan insonga shirin tuyulgan o`ttiztasidan arilar faqat to`qqiztasini istemol qilgan. Katta yoshdagi arilar sharbatning quyuq konsentratsiyasuni yosh arilarga nisbatan yaxshi istemil qiladilar, Bunday xodisani K.Frish qari arilarning ta`m bilish organlari ncha ishdan chiqgan deb tshuntiradi. Asalarilarning hammasi 20% shakari bo`lgan suyuqliklarni -arilar oladigan, 10% shakari bo`lgan suyuqliklarni esa ayrim arilargina istemol qiladi. Juda sust konsentrasiyadagi (5% gacha) shakar suyuqligini arilar xuddisuvga bo`lgan talabini qondirgandek istemol qiladilar. Asalarilar 0.36% li osh tuzi eritmasining ta`mini ajrata oladilar. Ular osh tuzi eritmasiga juda ta`sirchan (odamga nisbatan): sharbatga 2% li osh tuzi eritmasi qo`shilsa, u holda ular sharbatni umuman istemol qilmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar róyhati:
1.To'rayev O.S. Asalarining ko'ch ajratish xususiyatlari 2020.
2.Qaxramonov.B.F.E.Safarova ,B.I.Isomuhammedov X .A.Donayev X.B .Ergashev Asalarichilik asoslari 2020.
3.Turkiya Respublikasi Oziq -ovqat va qishloq xo'jaligi vazirligi hamdam "Denizbank " hamkorligida tayyorlangan "100 ta kitobi " dan iborat to'plami .
4.Tórayev O.S . Asalarichilik xo'jaliklarida nasilchilik ishlari .
5.Minzarov M.K.Muzaffarov N.N.Boshlovchi asalarilar uchun.