Asaka tumani 52-umumta’lim maktabi

f

Asaka tumani
52-umumta’lim maktabi
8-“B” sinf o’quvchisi
Xoliqnazarov Muhammaddaminning
KIMYO fanidan referati


Fan rahbari: O.Mavlonova






Mavzu: KISLOROD GURUHCHASI ELEMENTLARI
Kimyoviy elementlar davriy sistemasining oltinchi guruh bosh guruhchasi (kislorod guruhchasi)da kislorod, oltingugurt, selen, tellur va poloniy elementlari joylashgan (Poloniy radioaktiv element bo‘lganligidan uning xossalarini radiokimyoda batafsil o‘rganiladi). Kislorod guruhchasi elementlarining atom tuzilishi quyidagicha: + + → → 8 16 2 2 4 2 4 16 32 2 2 6 2 6 1 2 2 2 2 2 8 6 1 2 2 3 O e e s s p H e s p S e e e s s p , / [ ] , , / / s p N e s p d Se e e e e A r d s p d 2 4 2 4 0 34 79 10 2 4 0 5 3 3 3 3 2 8 18 6 3 4 4 4 [ ] , , , [ ] / + + 2 127 10 2 4 0 Te 2 8 e e , , 18 18 e e , , 6 4 e K[ ]r d / 5 5 s p 5d 8 Kislorod guruhchasi elementlarining tashqi energetik pog‘onasida oltitadan elektron bor. s2 ∙ p4 →     s p Shu sababli bu elementlar o‘zlarining tashqi energetik qavatlarini tugal holatga, ya’ni sakkizta elektronli holatga keltirish uchun ikkita elektron qabul qilib oladi, natijada –2 oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Kislorod ftorli birikmasi OF2 da +2, vodorod http:eduportal.uz V BOB OLTINCHI GURUH BOSH GURUHCHASI ELEMENTLARIGA UMUMIY TAVSIF 131 peroksid H2 O2 da –1 oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Qolgan barcha birikmalarda –2 oksidlanish darajasida bo‘ladi.
Oltingugurt, selen va tellurning tashqi energetik pog‘onasida bo‘sh holdagi d-orbitallar mavjud. Tashqi qobiqdagi juftlashgan pva s-elektronlar bittadan d-orbitallarga ko‘chib o‘tishi mumkin.
OLTINGUGURT
Tabiatda uchrashi. Oltingugurt tabiatda erkin holatda ham, birikmalar ko‘rinishida ham uchraydi. Hozirgi kunda mamlakatimizda ishlab turgan tabiiy gaz va gaz kondensatlarini qayta ishlash korxonalarida oltingugurt va oltingugurt birikmalarini olish yo‘lga qo‘yilgan. Shuningdek, O‘zbekistonda qazib olinayotgan mis rudalari tarkibida oltingugurt, selen va tellur ham mavjud. Selen va tellur yarimo‘tkazgichlar, quyosh batareyalari, termoregulyatorlar tayyorlashda, po‘lat va shishaning maxsus navlarini ishlab chiqarishda asosiy xomashyo bo‘lib xizmat qiladi.
Fizik xossalari. Oltingugurt bir necha xil allotropik shakl o‘zgarishga ega: rombik oltingugurt S8 ; monoklinik oltingugurt S8 ; plastik oltingugurt Sn . Tabiatda rombik oltingugurt uchraydi va u sariq rangli qattiq kristall modda bo‘lib, suvda erimaydi. Zichligi 2 g/cm3 bo‘lishiga qaramasdan oltingugurt kukunlari suv yuzasida qalqib yuradi, chunki u suvda ho‘llanmaydi. Qattiq jismlarni suyuqlik sirtida qalqib turishi flotatsiya deb ataladi. Oltingugurt rudalarini “bekorchi jins”lardan tozalash uchun sanoatda flotatsiya usulidan keng foydalaniladi. Oltingugurt uglerod (IV)-sulfid CS2 va organik erituvchilarda eriydi. Oltingugurt elektr tokini va issiqlikni yomon o‘tkazadi. 112,8 °C da suyuqlanadi, 444,5 °C da qaynaydi. Qaynash haroratigacha qizdirilgan oltingugurt sovuq suvga quyilsa, plastik oltingugurtga aylanadi. Plastik oltingugurt cho‘ziluvchan moddadir.
Kimyoviy xossalari. Oltingugurt kimyoviy reaksiyalarda oksidlovchi, kislorod bilan reaksiyaga kirishganda esa qaytaruvchi bo‘lib ishtirok etadi. Oltingugurt oksidlovchi: 1. Vodorod bilan reaksiyaga kirishib, vodorod sulfidni hosil qiladi: H S 2 H S 0 0 1 2 2 + = + − . 2. Metallar bilan oltingugurt reaksiyaga kirishib, sulfidlarni hosil qiladi.
BKM elementlari. Oltingugurtning oksidlanish darajalari (–2, 0, +4, +6), selen, tellur, pirit, rux aldamasi, mis yaltirog‘i, gips, taxir tuz, Glauber tuzi, rombik va monoklinik S, plastik S, oltingugurt oksidlovchi, oltingugurt qaytaruvchi, flotatsiya.



Kimyo fani uchun hissa qo’shgan buyuk olimlar

Zvonareva E.A.

Qamchibek Kenja

D.I.Mendeleyev


D.I.Mendeleyev