Asadov Mironshohning "Operatsion tizimlar"

Sohaga oid dasturiy ta’minotlar

Xizmat ko’rsatuvchi dasturiy vositalarning sinflanishi

1. 
   Fayllar dispetcheri (fayllar menejeri). Ular yordamida faylli strukturalarga xizmat ko’rsatuvchi ko’plab: nusxalash, siljitish, ko’chirish, fayllarni qayta nomlash, katalog (papkalar) tuzish, obyektlarni o’chirish (yo’qotish), fayllarni izlash va faylli strukturalarni navigasiya qilish kabi operatsiyalar amalga oshiriladi. Bazaviy dasturiy vositalar tizimli darajadagi dasturlar tarkibida saqlanadi va operatsion tizim bilan birgalikda kompyuterga yuklanadi.
   
2. 
   Berilganlarni siqish vositalari (arxivatorlar). Arxivlarni yaratishga mo’ljallangan. Arxivli fayllar axborotni yuqori zichlangan yozilish formatiga ega bo’ladi, va ular axborot tashuvchilarda samarali qo’llaniladi.
   
3. 
   Diagnostika vositalari. Apparat va dasturiy ta’minotlarni diagnostika qilish jarayonlarini avtomatlashtirish uchun xizmat qiladi. Ulardan xatolarni tuzatish va kompyuter tizimini ishlashini optimallashtirish ishlarida qo’llaniladi.
   
4. 
   Installyasiya (o’rnatish) dasturlari. Bu dasturlar kompyuterdagi joriy dasturiy konfigurasiyaga yangi dasturiy ta’minotlar qo’shishni nazorat qilishga mo’ljallangan. Ular dasturiy muhitning holati va o’zgarish jarayonlarini nazorat qiladi, ayrim dasturlarni yo’qotish davrida yangi tuziladigan aloqalarni kuzatib boradi va bayonlashtiradi. Dasturlarni o’rnatish va yo’qotishni boshqarishning oddiy vositalari operatsion tizim tarkibida bo’ladi, yana qo’shimcha xizmat dasturlari qo’llanilishi mumkin.
   
5. 
   Kommunikasiya vositalari. Uzoqdagi kompyuterlar bilan birlashtirishni ta’minlaydi, elektron pochta xabarlarini uzatadi, faksimal xabarlar almashiniladi va h.k.
   
6. 
   Qarab chiqish va audio/video ko’rish vositalari. Bular matn ko’rinishidagi va tovushli/videoli berilganlarni ko’rishni amaliy universal vositalari. Ularni tahrirlovchi dasturiy ta’minotlari mavjud.
   

6) Kompyuter xavfsizligi vositalari. Ularga: berilganlarni buzishni, ruxsat berilmagan kirishni, berilganlarni o’zgartirishni passiv va aktiv himoya qilish vositalari mansub bo’ladi.
Rezervli nusxalash mo’ljallangan vositalar – passiv himoya qilish vositalari hisoblanadi.
Berilganlarni ruxsatsiz kirishdan, ularni ko’rish va o’zgartirishdan himoya qilish uchun kriptografiyaga asoslangan maxsus tizimlar qo’llaniladi.
17

• 
  Tizimli utilitalar. Tizimli utilitalar kompyuterning apparat vositalariga, ayniqsa tashuvchilariga, operatsion tizimlar va boshqa ilovalarga xizmat qilishga mo’ljalangan.
  
•