|
Fraksiyalangan qum - maxsus jihozlar yordamida ikkita yoki undan ko‘p fraksiyalarga ajratilgan qum. (Tabiiy yoki sortifikatsiyalash uskunalaridan foydalanib olingan qum, fraksiyalarga bo‘linganda (misol uchun, 2,5-5 mm, 1,25- 2,5mm va b.) qum “fraksiyalangan qum” deb nomlanadi.)
Maydalashda olingan qum - 5 mm gacha yiriklikdagi noorganik sochiluvchi material, qoya tog‘ jinslaridan chaqiq tosh ishlab chiqarishda xosil bo‘ladigan va sanoat chiqindilarini boyitishda olinadigan qum
Qum turlari;
Tabiiy qumni qazib olish. Tabiiy qum, qum va qum-shag‘alli konlardan qazib olinadi. Qum-shag‘alli aralashmani navlarga ajratishda qum olinadi. Qum konlari kelib chiqish sharoitiga qo‘ra boshqa foydali qazilmalar kabi tog‘ oldi, tekislik va suvda olinadigan turlarga bo‘linadi. Tog‘ oldi jinslari tog‘ yonbag‘irlarida joylashadi. Bunda qumni qazib olish joyi o‘rab turgan atrof-muxit va transport yo‘llaridan tepada joylashgan bo‘ladi. Bu konlarda hamma vaqt quruq qum uchraydi. Tekislik konlarida qum er yuzasidan pastda va ba’zan grunt suvlaridan pastda yuzaga keladi va yig‘iladi. Bu konlar quruq yoki nam holatda bo‘ladi. Qumni qazib olish usulidan kelib chiqib, kondan suvni yo‘qotish uchun quritiladi (drenajda) yoki qumni olish uchun suv bilan to‘ldiriladi.
Suvli konlarda qum daryo, ko‘l va boshqa suv havzalaridan suv ostidan olinadi. SHunday qilib, konlarda qumlar ochiq usulda yoki yopiq usulda ishlab chiqariladi. Qumni ochiq usulda qazib olish eng ko‘p tarqalgan. Konlardagi qumlar zamin, gil va boshqa jinslar ostida yig‘iladi. Bu qavatni ochish qavati deyiladi va uni hajmining foydali qazilma hajmiga nisbati ochish koeffitsientini ifodalaydi
Ochish ishlari, kon chegarasidagi ochish qavatini olib tashlash, foydali qazilmalar ustini ifloslantiruvchi va boshqa zararli jinslardan tozalash uchun bajariladi. Konlarni ochishda buldozer, skreperdan foydalaniladi va ba’zan katta hajmdagi ochishda ekskovatorlarda chuqurlarga jo‘natish bajariladi. Konlarni ochishda buldozer, skreper jo‘natish bajariladi. Konlarda ochish ishlari bajarilgandan so‘ng transport yo‘llari va ishlash pog‘onalari xosil qilishda transheyalar yotqiziladi
Suv ostidagi qum konlarini qayta ishlashda suzuvchi uskunalardan tuproq so‘ruvchi snaryadlar keng ishlatiladi. Ularda ponton mavjud bo‘lib, ma’lum vaziyatga troslar, langarlar va qoziqsimon uskunalar yordamida joylashtiriladi. Pantonda tuproq so‘ruvchi markazdan qochma tipdagi nasos mavjud bo‘ladi. Suv ostiga tuproq so‘ruvchi uskuna va zarur holda mexanik bo‘shatgich tushuriladi. Tuproq so‘rgich va bo‘shatgich birga ishlaydi, chunki bo‘shagan qum suv bilan birga trubada suvli aralashma ko‘rinishida so‘riladi, suzuvchi aralashma uzatuvchi yordamida yig‘iladi
Og‘ir beton tayyorlash uchun ishlatiladigan qum sifati asosan donalarining tarkibi va zararli aralashmalar bilan aniqlanadi. Qumning dona (granulometrik) tarkibi sementni kam sarflab kerakli markadagi beton hosil qilish uchun katta ahmiyatga ega. Og‘ir betonda qum yirik to‘ldirgich donalarining orasidagi bo‘sh joylarni to‘ldiradi, shu bilan birga qum donalarining orasidagi barcha bo‘sh joylar sement qorishmasi bilan to‘ldirilgan bo‘lishi kerak. Bundan tashqari shu qorishmaning o‘zi bilan barcha zarrachalarning yuzasi qoplangan bo‘lishi kerak.Sement qorishmasini tejash uchun bo‘sh joyi ham, zarrachalarining jami yuzasi ham juda kichik bo‘lgan qumlarni ishlatish lozim. Og‘ir beton tayyorlash uchun yiriklik moduli 2-3,25 bo‘lgan yirik va o‘rtacha qumlar tavsiya qilinadi. Beton uchun mayda va ayniqsa, juda mayda qumlardan foydalanishga faqat ularni ishlatilishi maqsadga muvofiqligini texnik- iqtisodiy jihatdan asoslangandan keyin ruxsat etiladi
Qumning o‘rtacha zichligi uning g‘ovakligi va namligiga bog‘liq. Qum g‘ovakligi qancha past bo‘lsa, uning o‘rtacha zichligi shunchalik yuqori bo‘ladi, shu sababli o‘rtacha zichlik darajasi bo‘yicha qumning donadorligi sifatini baholash mumkin. Odatda yumshoq quruq kvars qumning o‘rtacha zichligi 1500- 1550 kg/m3, zichlangan qumning o‘rtacha zichligi 1600-1700 kg/m3 atrofida o‘zgarib turadi. Bundan tashqari qumning o‘rtacha zichligi ma’lum darajada donalarning qanday tuzilganligini ko‘rsatadi. Masalan, zich, mustahkam va 54 sovuqqa chidamli donador qumlarning o‘rtacha zichligi yuqori (kamida 1550 kg/m3) bo‘ladi. Bunday qumlar o‘ta mustahkam va sovuqqa chidamli betonlar tayyorlash uchun ishlatiladi. Kvars qumning eng past o‘rtacha zichligi uning 5-7 % namligiga mos keladi. Bu holni qumni odatdagidek me’yorlashda, shuningdek, uni qabul qilishda hisobga olish lozim
Beton uchun belgilangan qum sifati donadorligi bilangina emas,balki uning tarkibida zararli aralashmalar (gil va chang zarrachalar, organik aralashmalar, sulfatli va sulfat kislotali birikmalar) bo‘lishi bilan ham aniqlanadi.Aralashmalar miqdori standartda belgilanganidan yuqori bo‘lmasligi keak. Qum, bu mayda to‘ldiruvchi bo‘lib, uning tabiiy (boyitilgan va fraksiyalangan) va maydalangan (boyitilgan, fraksiyalangan, shu bilan birga tog‘ jinslarini shag‘alga aylantirishdagi maydalash chiqindilari) turlari mavjud
Betonda qumni optimal miqdorda ishlatganda sement sarfini kamaytirishga va mustahkamlikni oshirishga erishiladi. Oddiy og‘ir beton uchun uyilma zichligi 1400kg/m3 dan yuqori va dona zichligi 2.0 g/sm3 dan yuqori qumlar ishlatiladi.Qumning zarraviy tarkibiga ko‘ra, yiriklik bo‘yicha GOST 8736-93 p.4.3.1ga asosan guruhlarga ajratiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
