Arxeologik va me'moriy yodgorliklarning o'lkashunoslikda tutgan o'rni

Arxeologik va me'moriy yodgorliklarning o'lkashunoslikda tutgan o'rni

Axmedov Umid

Reja:

• O’lkamiz tarixini o’rganishda arxeologiya fanining tutgan o’rni
• Bronza va temir davrlari xususiyatlari
• Buxoro, Xiva va Qo’qon xonligi me’morchiligi

Arxeologiya tarixining tarkibiy qismi bo’lib ijtimoiy fanlar orasida alohida o’rin tutadi. «Arxeologiya» termini «arxayos» - qadimgi, «logos» - fan degan ikkita grekcha so’zning birikishidan tashkil topgan. Demak arxeologiya qadimgi bilimlar haqidagi fan degan ma’noni bildiradi. Lekin ilgargi vaqtda arxeologiyani fanning qaysi sohasiga qo’shish to’g’risida bahslar bo’lib, ba’zilar uni qadimgi san’at haqidagi fan, yana boshqa birovlari singan sopol idishlarni o’rganuvchi fan degan fikrlarni bildirganlar. Ba’zilar esa uni tarix fanining xizmatkori bo’lgan ikkinchi darajali fan deb tushunganlar. Tarix va arxeologiya aslida o’zaro chambarchas bog’liq, bir-birini to’ldiruvchi yagona fanning ikkita sohasidir.
Insoniyat o’tmish davrlarini arxeologiyasiz o’rganib bo’lmas ekan. Arxeologiya insoniyatning o’tmish tarixini o’rganishda arxeologik ekspeditsiyalar natijasida ibtidoiy makonlar, qishloqlar, shaharlar, mudofaa va suv inshootlari, qoyatosh rasmlari hamda boshqa buramlarga suyanib ish ko’radi. Hozir O’rta Osiyoning barcha joylarida shahar, rayon, qishloqlarda arxeologik tadqiqotlar olib borilmoqda.
Topilgan arxeologik manbalarni shartli ravishda quyidagi ikki turga bo’lish mumkin:
1. Tabiiy manbalar (paleozoologiya, paleobotanika) - inson va hayvon suyaklari, o’simliklar qoldiqlari va geologik qatlamlar bo’lib ularni asosan zoologlar, botaniklar va geologlar o’rganadilar.
2. Inson tomonidan yaratilgan manbalar bo’lib, ular mehnat qurollari, yarog’-aslahalar, sopol idishlar, san’at va zeb-ziynat uyamlari, qoyatosh rasmlar, yozuv hamda yozma manbalar va hokazolar. shuni aytish kerakki, yozma manbalarni tarixchilar, moddiy manbalarni o’rganish bilan arxeologlar moddiy buyumlar va yozma manbalarga tayanib ish ko’radilar.