Аруз вазнида баҳрлар

Aruz vaznida bahrlar

Reja:

• Bahr haqida tushuncha.
• Bahrlarning miqdori masalasi
• Bahrlarning turlari va tarkibi

Bahr (arabcha “dengiz”, ko‘pligi “buhur”) – bir asosda hosil bo‘luvchi vaznlar turkumidir. Asliy ruknlar asosida ma’lum bir nom bilan ataluvchi bahrlar yuzaga keltiradi.

• Bahr (arabcha “dengiz”, ko‘pligi “buhur”) – bir asosda hosil bo‘luvchi vaznlar turkumidir. Asliy ruknlar asosida ma’lum bir nom bilan ataluvchi bahrlar yuzaga keltiradi.
• Xalil ibn Ahmad asos solgan aruzda 15 tа bahr bo‘lgan, keyinroq unga yana bir mutadorik deb atalgan bahrni qo‘shganlar.

Bahrlarning miqdori masalasi

• Хаlil ibn Ahmad – 15 tа
• Ахfash – 1 tа
• Fors aruziylar – 3 tа

_______________________

• Umumiy: 19 tа
• Bobur – 2 tа
• Shayx Ahmad Taroziy – 21 tа

1-tavil Arab 2-madid she’rida 3-vosit maxsus Xalil 4-komil tomonidan 5-vofir tuzilgan б-ramal 7-hazaj 8-rajaz 9-munsarih Eron va 10-muzori’ arab 11-sari’ she’rida 12-hafif 13-mujtass 14-muqtaqzab 15-mutaqorib 16-mutadorik Axfash tomonidan tuzilgan 17-qarib 18-jadid Eron nazariyachilari tuzgan 19-mushokil

• <Баҳрларнинг умумий таснифи

1. Muttafiqu-l-arkon Bir asliy rukn asosidagi bahrlar Sakkiz asliy rukndan ettitasi (maf’uvlotudan tashqari) bir asliy rukn asosidagi (muttafiqu-l-arkon) bahrlarni hosil qiladi 2. Muxtalifu-l-arkon Ikki asliy rukn asosidagi bahrlar maf’uvlotu

Bahrlarning tuzilishiga ko‘ra turlari

1.mafoiylun hazaj bahri 2.foilotun ramal bahri 3.mustaf’ilun rajaz bahri 4.fauvlun mutaqorib bahri 5.foilun mutadorik bahri 6.mutafoilun komil bahri 7.mafoilatun vofir bahri

• Muttafiqu-l-arkon

2. Furu’ ko‘rinishidagi bahrlar tarmoq ruknlar – furu’lari ishtirok etadi 1 2 3 maf’uvlu / mafoilun / fauvlun - - v / v - v - / v - -

1. Solim bahrlar:

• bir asl asosidagi etti bahrning hammasi o‘zining solim ko‘rinishiga ega.

mafoiylun/ mafoiylun / mafoiylun / mafoiylun

v - - - / v - - - / v - - - / v - - -

Hazaji musammani solim

Sakkiz asllar orasida faqat maf’uvlotu ruknigina mustaqil ravishda yuqorida ko‘rsatilgan uch ko‘rinishda vazn hosil qila olmaydi. Uning furu’lari boshqa asl furu’lari bilan birikkan holda ma’lum bahrlarni tashkil etishda ishtirok etadi

3. Asl va furu’ ko‘rinishida:

mafoiylun / mafoiylun / fauvlun

v - - - / v - - - / v - -

solim solim mahzuf

hazaji musaddasi mahzuf

Ikki asliy rukn asosidagi (muxtalifu-l-arkon) bahrlar 12 tа.

Ikki asliy rukn asosidagi (muxtalifu-l-arkon) bahrlar 12 tа.

Ulardan 8 tasi 1 tadan olingan ikki asl asosida hosil bo‘ladi:

• mafoiylun + foilotun muzore’ bahri
• mustaf’ilun + foilotun mujtass bahri
• foilotun + mustaf’ilun xafif bahri
• mustaf’ilun + maf’uvlotu munsareh bahri
• maf’uvlotu + mustaf’ilun muqtazab bahri
• mustaf’ilun + foilun basit bahri
• foilotun + foilun madid bahri
• fauvlun + mafoiylun tavil bahri