Aruz I. Turkiy adabiyotda, jumladan, uzbek lge’rgagshda taxminan IX asrdardan beri kulpanib kelinayotgan sheriy ulchov tizimi nomi bulib, xazrat Navoiynshgg ta’kidicha, ushbu ilm asoschisi X,alil ibn Axmad yashagan joy yakshshdash vox

Karib baxri (“karib” arabcha “yakin”) aruzning asosiy ulchovlaridan

bulib mafoiylui ikki marta xamda foilotun asliyaing byar marta

takroriga asoslanadi va olti ruknli sherlar yaratishdagina

foydalaniladi.

Garib (yoki jadid) baxri ( arabcha “garib” s^zi “ajoyib”, “kamyob”

ma’nolarini, “jadid” suzi zsa “yangi” degan ma’noni ifodalaydi)

aruzning asosiy ulchov turlaridan biri bulib, uning asosini foilotun aslining ikki marta va mustaf’ilun aslining bir marta takrorlanib

kelish tashkil etadi.

Xazaj (arabcha “ovozai yokdmli kdlish”) baxri she’riyatimizda

kuyananashnn jixdtidan ramaya baxridan sung ikkknchi urinda turuvchi

udchov turidir. Uning asosini mafonyluv aslining aynan takrori

tashkil kiladi.

Xijo (arabcha “bunj” demakdir) aruz nazvovda yozilgan she’riy asar

misralaryush tashkil kiluvchi va bir ovoz bilan talaffuz etiluvchi eng

kichik rktmik bulak bulib, bir unlidan yoxud bkr u vshi bilan bir yoki bir

kecha undosh xdrf birikmasidai tashkil tonadi. Mumtoz

aruzshuiosligamvzda misrani tashkil etuvchi eng kichik ritmik bulak

sifatida x.arf olingan, arab alifbosi kullayamagani tufayli xrzirgi

Uzbekaruzshuyaoslignda eng kichik ritmtgk bulak xdjo sanaladi. Xdokolar

bugivdan farkdanadi, buginlar yozilishiga kura ajratilsa, dijolar

vaznga muvofik; ukilishiga kura ajratiladi. Buginning ikki turi,

xdjoning esa uch turi mavjud.