Қарши давлат университети

энциклопедик луғатларда берилиши” деб номланган. 
Мустақиллик йилларида ижтимоий-сиѐсий соҳада қўлланаѐтган 
терминларни ўз ичига олган соҳанинг терминологик изоҳли луғати ҳозиргача 
яратилмаган бўлса-да, терминларнинг муайян миқдори энциклопедик 
(умумий ва махсус)
13
ҳамда умумтил изоҳли (лингвистик)
14
луғатларга 
киритилган.
Умумий энциклопедияга ижтимоий-сиѐсий терминларни танлашда 
унинг ижтимоий аҳамияти муҳим ўрин тутган бўлса, ―Ўзбекистон юридик 
энциклопедияси‖да эса давлатчилик, парламент, сайлов билан боғлиқ ҳамда 
халқаро ҳуқуққа оид бошқа луғатларда қайд этилмаган кўплаб терминлар ҳам 
ўз ифодасини топган. ―Фалсафа қомусий луғати‖га соҳа терминларини 
танлов мезони сифатида уларнинг миллий ғоя ва мафкурага, ижтимоий-
сиѐсий оқим, йўналишларга оид тушунчаларни ифодалаши хизмат қилган. 
III бобнинг учинчи бўлимида ижтимоий-сиѐсий терминларнинг 
изоҳли луғатларда берилиши таҳлил этилди.
Ўзбек тилининг изоҳли луғатларида ижтимоий-сиѐсий терминларнинг 
бошқа терминларга нисбатан миқдорий устунлиги сақланиб қолган. Лекин 
беш жилдли луғатга термин танлашда муайян меъѐрларга риоя қилиниб, 
11
Ижтимоий-сиѐсий терминлар луғати (О.Усмон таҳрири остида) – Тошкент: 1976. – Б. 352 Рашидова Д., 
Нигматбоева М. Немисча-русча-ўзбекча ижтимоий-сиѐсий луғат. – Тошкент: 1980. – Б. 259; Караева М. 
Французча-русча-ўзбекча ижтимоий-сиѐсий луғат. – Тошкент: 1980. – Б. 152. 
12
Мустақиллик. Изоҳли илмий-оммабоп луғат. (муаллифлар жамоаси). – Тошкент: 1998. – Б. 318; Миллий 
истиқлол ғояси: асосий тушунчалар, тамойиллар, атамалар (қисқача изоҳли тажрибавий луғат). 
(Муаллифлар жамоаси). – Тошкент: 2002. – Б. 124; Тинчлик ва бағрикенглик атамалари изоҳли луғати. 
(Муаллифлар жамоаси). – Тошкент: 2005. – Б. 140. 
13
Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси, ўн икки жилдлик. – Тошкент: ―Ўзбекистон миллий 
энциклопедияси‖ Давлат илмий нашриѐти, 2000 - 2006;
Ўзбекистон Юридик энциклопедияси. – Тошкент: 
Адолат, 2009; Фалсафа қомусий луғати. ―Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти‖ нашриѐти.
– Тошкент: 2004. 
14
Ўзбек тилининг изоҳли луғати, икки жилдлик. – М.: Рус тили, 1980; Ўзбек тилининг изоҳли луғати, беш
жилдлик. – Тошкент ―Ўзбекистон миллий энциклопедияси‖ Давлат илмий нашриѐти, 2006. 

---

19 
ижтимоий-сиѐсий терминлардан энг аҳамиятлилари, халққа тушунарли 
бўлганларига эътибор қаратилган
15
.
Беш жилдли луғатда ижтимоий-сиѐсий терминларнинг изоҳлари қайта 
шакллантирилиб, мустақиллик туфайли юзага келган терминлар билан 
бойитилган. Шу билан бирга, асосий эътибор терминларни мафкуравий 
бўѐқдан холи, холис изоҳлашга қаратилиб, олдинги нашрга киритилган шўро 
тузуми воқелиги билан боғлиқ, бугунги кун нуқтаи назаридан ўз аҳамиятини 
йўқотган баъзи терминлар луғатдан чиқарилган. 
Луғатда бир мавзуий гуруҳга оид терминлар учун системалашган 
таъриф қаторлари – намунавий изоҳларнинг шакллантирилганлиги 
изоҳларни бирхиллаштиришга имконият яратган. Масалан, ―муайян сиѐсий 
йўл, оқим тарафдори‖ мавзуий гуруҳи терминларини изоҳлашда, асосан, бир 
хил изоҳ қолипидан фойдаланишга эътибор қаратилган: 
Анархист – Анархизм тарафдори.
Шовинист – Шовинизм тарафдори. 
Луғатда худди шундай 14 та термин бир қолипдаги изоҳга эга бўлган. 
Лекин қўшимча аниқлаштирувчи сема билан берилган терминларда хилма-
хилликка йўл қўйилганлиги кузатилади.Бу изоҳларнинг хилма-хиллигига 
―..йўлини тутувчи‖, ―..йўлидан борувчи‖, ―..сиѐсатини юритувчи‖, 
―..сиѐсатини юргизувчи‖, ―..сиѐсатини амалга оширувчи‖ каби бирикмалар 
сабаб бўлган. Қолаверса, бу терминларнинг иккитасида жинс тушунчаси 
(шахс) берилган бўлса, қолганларида бу сема йўқ.