Arnawli bilimlendiriw ministrligi

Juwmaqlaw:
Bul kurslıq jumısta jaqtılıqtıń ne ekeni, jaqtılıqtıń hár túrli ortalıqlarda sonıń menen birge jaqtılıqtıń sferalıq shegaradaǵı shaǵıllsıwı hám sınıw qubılısları haqqında aytip ótildi [1].
Nurlıq optikanıń kóz-qarasların paydalanıp biz derektiń hár bir jaqtılıq shıǵarıp turǵan noqatın nurlar dástesiniń tarqalıwshı noqatı dep qaraymız hám bunday noqattı gomooraylıq (yaǵnıy ulıwmalıq orayǵa iye) noqat dep ataymız. Eger shaǵılısqannan hám sınǵannan keyin bul dáste bir noqatqa jıynalatuǵın dástege aylansa, onda sol dáste gomooraylıq dáste bolıp tabıladı hám onıń orayı jaqtılıq shıǵarıp turǵan noqattı súwreti bolıp tabıladı. Gomooraylıq saqlanǵanda derektiń hár bir noqatı súwrettiń bir noqatın beredi. Bunday súwretler noqatlıq yamasa stigmatikalıq dep ataladı. Jaqtılıq nurlarınıń qaytımlılıǵına (eki tárepke birdey) baylanıslı súwretti derek, al derekti súwret dep qaraw múmkin (tómende keltirilgen). Sonlıqtan, stigmatikalıq súwret alınǵan jaǵdayda tarqalıwshı gomooraylıq dásteniń jıynalıwshı dástege aylanatuǵın oraylar túyinles noqatlar dep ataladı. Sáykes keletuǵın nurlar menen dásteler de túyinles nurlar hám dásteler dep ataladı. Usınday mániste tolqın beti tek geometriyalıq mániske iye hám biz oǵan burınıraq bergen tereń mazmunǵa iye emes. Bir tekli hám izotrop ortalıqtaǵı gomooraylıq dásteniń tolqın beti, kórinip turǵanınday, sferalıq bet bolıp tabıladı[1].
Eger shagılısıwdıń hám sınıwdıń saldarınan dáste gomooraylıq emes dástege aylanatuǵın bolsa, onda tolqın beti sfera bolıwdan qaladı. Súwrettiń stigmatlıǵı joǵaladı hám bunday jaǵdayda noqat noqattıń túrinde súwretlenbeydi [1].
Ámeliy optikada ádette derektiń formasın dál jetkerip beriw máselesi qoyılatuǵın bolǵanlıqtan, nur optikasınıń eń áhmiyetli máselesi dástelerdiń gomooraylıǵın saqlaw shártin anıqlaw bolıp tabıladı [1].
Bul kurslıq jumistı islewde men optikada nurlar dástesiniń sferalıq bet boylap tarqalıwında bolıp ótetuǵın tiykarǵı fizikalıq qubılıslardı bilip aldım!

Paydalanɪlǵan ádebiyatlar:

1. Г.С.Ландсберг.Оптика. М. Наука, 1976

2. А.Н.Матвеев.Оптика. М. Высшая школа. 1985.

3. Ф.А. Королев.Курс физики. Оптика, атомнаяиядернаяфизика. М. Просвещение, 1974. 608 с.

4.Умумий физика курси Г.C. Ландсберг Т: 1981

5.Д.В. Сивyхин. Oбщий кyрс физики. Тoм 4. Оптики. М.: ФИЗМAТЛИТ,2005.

6.Tuxvatulin F.X., Jumaboyev A. va boshqalar. Optika. S.: 2004. -156 b.

7. Атаходжаев А.К., Тухватуллин Ф.Х., Мурадов Г и др. // Оптика и спектроскопия. 1996, Т.80, №2. -с- 208.

8. U.KErnazarov Optika kursi oqiw qollanba Nókis 2008 j

9. A. Teshaboyev, S. Zaynobiddinov, Sh. Ermatov. Qattɪ deneler fizikasɪ. Toshkent, ―MJOQARɪa‖ nashriyoti, 2001-jɪl.

Internet saytlar:

10. www.Abdikamalov.norod.ru

11. www.ziyo.net

12. www.lightandmatter.com

13. www.wikipedia.org