«Архитектура» факультети

Битирув малакавий иши 
“Дизайн” кафедраси
бет 

---

Агар буюм одамдан 30 метрдан узоқроқ бўлмаса, у ҳали одамнинг бевосита 
идрок қилиш доирасида бўлади. Шунинг учун ҳажмлари шундай тартибда бўлган 
шаҳарча шинам бўлиб туюлади. 
Бироқ замонавий шаҳарларда километрлар билан ўлчанадиган масофалар 
одатдаги воқеадир. Сунъий муҳитнинг улкан миқёслари одамни босиб туриши 
мумкин, бундай бўшлиқда у ўзини эркин сезмайди. Мана шунинг учун ҳам 
архитекторлар одамнинг бўшлиқни гармоник идрок этишга бўлган табиий эҳтиёжини 
қондиришга интилар эканлар, уйларнинг фасадларини қисмларга бўладилар, узун 
кўчаларни бирмунча майда бўлакларга ажратадилар, бундан мақсад уларни сиртдан 
одамга маълум даражада яқинлаштиришдир. 
Бўшлиқ кўпгина хилма-хил характеристикаларга эгадир: у узун ва қисқа, 
баланд ва паст, кенг ва тор бўлиши мумкин ва х.к. Бўшлиқ ёпиқ (деворлар, шип 
билан чекланган) бўлиши, тўла ёпиқ бўлмаган, масалан уйнинг лоджияси каби 
бўлиши мумкин. 
Сиртдан бўшлиқни фақат деворлар эмас, балки ҳар қандай буюмлар — интерьердаги 
мебель, очиқ бўшлиқдаги дарахтлар ёки скамейкалар чеклаб туради. Улар кўриш 
аъзолари идрок этадиган чегаралар ролини бажарадилар. Инсон онги уларни бамисли 
тахлаб чиқади ва уларга таяниб бўшлиқнинг кўринадиган чегараларини вужудга 
келтиради. Қурувчининг бу актив ички иши бу ерда муайян эстетик кечинмага 
айланади. 
Бир томондан, фаолият тури, у билан боғлиқ психологик кайфият, иккинчи 
томондан, бўшлиқ формаси ўртасида муайян боғланиш бор. 
Объектнинг яқинлиги кўриш аъзолари зўриқишини ва шунга мувофиқ равишда 
кишининг асабий-психик ҳолатини вужудга келтиради. Шу сабабли ёпиқ бўшлиқда 
турган одамнинг ўзидан узокда ёки аксинча яқин масофада турган буюмлар ёки 
юзаларга муносабати ҳам ҳар хил бўлади. Бинонинг узун шакли ўзининг кўндаланг 
ўқи бўйлаб йўналган бўлади. Агар томонларининг нисбати 1:2 дан кам бўлса, 
бўшлиқни статик бўшлиқ деб ҳисобланади. Бордию, бу нисбат 1:2 дан катта бўлса, 
бўшлиқ бино атрофидан юришга мойиллик уйғотади. 
Иккинчи томондан, одамнинг ҳолати у банд бўлган у ёки бу ишга боғлиқдир. 
Агар у ёзиш, ҳисоблаш, қўлида буюм ясаш билан шуғулланса, бунда муайян жойини