Ҳарбий эпидемиология

Юқумли касалликларни нозологик шакллари бўйича тузилишини 
(структурасини) ва даражасини таҳлил қилиш 
Қўшин шахсий таркиби орасида юқумли касалликларнинг нозологик 
шакллари бўйича ва учраши даражасини таҳлил қилишдан мақсад, алоҳида 
касаллик ёки касалликлар гуруҳининг умумий инфекцион патологиялар 
орасидаги аҳамиятини аниқлашдир. У ёки бу касалликларни ҳарбий 

---

27 
қисмларнинг шахсий таркиби саломатлиги учун кундалик ҳаётдаги аҳамияти 
касалликлар учраши даражаси бўйича баҳоланувчи касалланиш структурасини 
таҳлил қилиш, касалликлар давомийлиги ва унинг оқибатлари билан 
аниқланади.
Касалланиш даражаси ҳарбий-тиббиёт статистикасида қабул қилингани 
бўйича касалланиш учраш даражаси нисбий кўрсаткичларда ҳисобланади 
(шахсий таркибдаги ҳар 1000 кишига нисбатан), касалланиш давомийлиги эса– 
иш қобилиятини йўқотиш (кунлар ҳисобида) ҳолатлари (ҳар 1000 кишига 
нисбатан) ва иш қобилиятини йўқотганлигининг ўртача давом этиши 
(кунларда) вақтига нисбатан ҳисобланади. Бу маълумотлар асосида 
касалланишларнинг интенсив кўрсаткичлари ва иш қобилиятини йўқотиш - 
ўртача зарарланиш кўрсаткичини ҳисоблаш мумкин.
Ҳисоблаш қуйидаги формула асосида олиб борилади:
Ўрт.зар=(КУДК(%) * ИҚЙХ ЎДК)/365
КУДК(%)-касалланиш учраши даражаси кўрсаткичи (%) 
ИҚЙХ ЎДК-
иш қобилиятини йўқотиш холатларининг ўртача давомийлиги
кўрсаткичи (кунлар) 
Ўртача зарарланиш кўрсатгичи – у ёки бу касалликларни қисмларнинг 
кундалик фаолиятида уларга келтирилган зарар миқдорини белгилайди. 
Масалан: Ўткир респиратор касалликларда касалланиш учраш даражаси 
кўрсагичи 100‰ ли бўлганда, иш фаолиятини йўқотганлик ҳолати ўртача 5 кун 
деб олсак, зарарланиш (100*5)/365=1,3‰ ли бўлади. Бу нарса шуни 
кўрсатадики, йил давомида кунига ҳар 1000 кишидан 1.3 нафари (10000 тадан 
13 таси) жангавор тайёргарликларда ёки қисмнинг кундалик фаолиятида 
иштирок этмаган. 
Шундай кўрсаткичларни ангина билан касалланиш учун кўриб чиқсак: 
касалланиш учраши даражаси кўрсаткичи 30‰, иш фаолиятини йўқотиш 
ҳолати – 6 кун бўлса, зарарланиш кўлами 0,5‰ ли бўлади, яъни йил давомида
ҳар 2 кунда 1000 та кишидан 1 таси ангина туфайли ишга яроқсиз ҳисобланган. 
Касалланишлар ва зарарланишлар кўлами ҳақида қуйида келтирилган 
(Расм 1.) маълумотлардан фойдаланиб ҳам уларнинг аҳамияти ҳақида хулоса 
чиқариш мумкин.
Масалан: 
Ичак 
инфекциялари 
касалланиш кўрсаткичи бўйича 4-ўринда 
туради, зарарланиш кўрсаткичи бўйича эса 
3-ўринда, силнинг актив шакли касалланиш 
кўрсаткичи 
бўйича 
6-ўринда 
турса, 
зарарланиш кўрсаткичи бўйича эса 5-
ўринда туради.
У ёки бу касалликларнинг аҳамияти 
тўғрисида 
ўзгартириш, 
тузатишлар 
(корректировка) киритиш касалликнинг 
оғирлиги ва сўнгги натижаси, яъни