Arablar istilosi Reja

Arab istilosining ikkinchi bosqichi
VIII asr boshida arab xalifaligida tartib o`rnatildi. Qabilalarning o`zaro janjaliga chek qo`yildi. 705 yil xurosan hokimi Qutayba Axarun va shumanni (xozirgi O`zbekiston va Tojiiston hududida) egallash uchun yo`l oldi. Ammo bu urush uning uchun muvafafaqiyatsiz tugadi.706 yili Zarafshon vodiysiga yurish boshladi. Avvvliga Marvdan Marvaridga, sung Omul, Karkiga va Amudaryo orqali poykentga yo`naldi.

Poykentliklar Sug`diyona va boshqa bir nechta joylarga yordam surab mo`rojat qildilar.M`lum darajada harbiy yordam kuchlari yetib kelgunga qadar ular vaqtdan yutsh uchun sulh tuzishni suradi. Qutayda bunga rozi bo`ldi va ulpon undirib Poykentda o`z vakilini qoldirdi. So`ng Amudaryo tomon ketdi. Ammo lashkarboshlar qarorgohi tor-mor etilganligi haqida habar keldi. U ortga qaytib bir oyliq qamoqdan so`ng shaharni egalladi.

Arablar mahalliy aholining boyligidan hayratda qoldi .ular juda kata uljaga oltin idishlar va boshqa buyumlarga yega buldi. Eritilgan tillaning o`zi 150 ming misqolga teng kelgan. Bundan tashqari, ular katta miqdorda nodir buyumlar va qurol- yaroqlarni olib ketishdi. Qurollar jangchilarga ulashildi. Ular bu qurol-yaroqlarning sifatli va chiroyli yasalganiga tan berishdi.

707 yili Qutayba yana Buxoroga yo`l oldi va qadimiy shahar Romitonni egalladi. Biroq turkiylar qarshiligiga duch kelib Romitondan nariga o`ta olmadi. 708 yili al-Xarroj Qutaybaga maktub yo`llab Buxoroga qaytishni va uni egallashni so`radi. Biroq Buxoro xukmdori juda kuchli edi. Qutayba buning uddasidan chiqolmay ortga qaytishga majbur bo`ldi. 709 yili u katta qo`shin bilan yana Buxoroga yurish boshladi.

Buxoro hokimi turk va sug`diylardan yordam ololmagach mag`lub bo`ldi. Ushbu vokea qo`shni hukmdorlarga qattiq ta`sir qildi. Sug`dlar hukmdori Samarqandda arablar bilan sulh tuzdi va o`lpon to`lashga hamda garovga o`z odamlarini yuborishga majbur bo`ldi. Hukmdorning bunday yo`l tutishi Sug`dlarga yoqmadi va ular uning o`rniga Gurskni (710-737 y.) shoh qilib saylashdi.

Qutayba 710 yil Shuminga, so`ng Kesh va Nasafga yurish boshladi. Xorazmga kirib borishda Xorazmshohning akasi boshchiligida xalq quzg`aloni ko`tarilgan edi. 712 yili Qutayba bu isyonni bostirishda Xorazmshohga yordam berdi. Evaziga esa u o`lpon olishi va Xorazm qaram bo`lishi kerak edi.

O`sha yili Qutayba 20 ming sonli o`z qo`shinini ukasi Abdurahmon boshchiligida Samarqandni zabt etish uchun yubordi. Samarqand qurshab olinganda Sug`diyonaliklar Choch shohi va Farg`ona hukmdoridan yordam so`rab murojaat qildilar. Harbiy ko`mak albatta yetib keldi. Biroq Qutayba mustahkam Samarqand devoriga qarshi 300 ta devorbuzar mashinasini ishlatdi va uch joyda katta shikast yetkazdi. Gurek tinch sulh tuzishga majbur bo`ldi. Bunga ko`ra u arablarga yiliga 2200000 dirham o`lpon to`lashi kerak edi.

Gurek shuningdek uch yuz ming sog`lom kishini qul o`rnida berish majburiyatiin oldi. Bundan tashqari sug`dlar shahar markazini bo`shatib berdilar. Qutayba u yerda machid qurdirdi. Taxmin qilishlaricha, Qutayba xazinadagi barcha tilla buyumlarni bir joyga yig`ib eritishni buyurgan va bundan 50000 misqol oltin hosil bo`lgan ekan.

Samarqand istilosidan so`ng Qutayba yurishni davom ettirdi. U 713 yil Farg`ona, Shosh va Qashg`argacha jang qildi. Barcha joylardan pul undirib o`z valillarini qoldirdi. 715- 717 yillarda xalifalik taxti Sulaymon qo`liga o`tdi. U barcha vorislarni, jumladan Qutaybani ham ta`qib qila boshladi. Bundan xabar topgan Qutayba xalifa hukmdorligiga bo`ysunmaslikka qaror qildi. Biroq 715 yil qo`zg`alon ko`targan arab jangchilari tomonidan Farg`onada o`ldirildi.

Qutaybaning harbiy yurishlari arablar tomonidan O`rta Osiyoning istilo qilinishida katta ahamiyatga ega bo`ldi. U qariyb butun Movarounnahrni-Zarafshon vodiysi, Qashqadaryo, Xorazmni zabt etdi.

Arablar istilosi 671 yildanoq boshlangan edi. Xuddi shu maqsadda Amudaryoning shimoliy qirg`og`iga 50 ming kishilik qo`shin jo`natilgan. Ular Basra, Kufa va uning atrofidan tshplangan arablardan iborat bshlgan.