ِﺏﹶﺘﹾﻜﻤ
ﻲﹶﻠﻋ
.
؟ِلﺼﹶﻔﻟﺍ
ﻲِﻓ
ﺏﺎﹶﺘِﻜﹾﻟﺍ
ُﺃﺭﹾﻘﻴ
ﻥﻤ
-
ِﷲﺍ
ﺩﺒﻋ
.
ﺎﹶﻨﻫ
ْﺃﺭﹾﻗِﺇ
؟ﺱﺭﺩﻟﺍ
ﹸ
ﻅ
ﹶﻔﺤﻴ
ﻥﻤ
؟ِلﺼﹶﻔﻟﺍ
ﻲِﻓ
ﻥﻤ
.
ﹶﻠﹶﻘﻟﺍ
ﻥﻴَﺃ
ِﺕﺎﻫ
؟ﻡ
.
ﻡـﱢﻠﻌﻤﹾﻟﺍ
ﻲِﺴﺭﹸﻜﻟﺍ
ﻲﹶﻠﻋ
ﺩﻌﹾﻘﻴ
.
ﺱﺭﺩﻟﺍ
ﻡﻬﹾﻔﻴ
ﻡﻴِﺭﹶﻜ
؟ﹸﺔﻋﺎﺴﻟﺍ
ﻥﻴَﺃ
.
؟ﹸﺔﹶﻜـِﺴﺎﻤﹾﻟﺍ
ﻥﻴَﺃ
-
ِﺔﻤﹶﻠﹾﻘِﻤﹾﻟﺍ
ﻲِﻓ
ﺎﹶﻨﻫ
.
3-дарс
1. Фецллар мафцулни ыабул ыилиш ъамда ыабул
ыилмаслиги жиъатидан икки турли бщлади:
а) лозим
58
б) мутацаддий
59
А) Лозим деб фецлнинг мацноси фоил билан тамом ва
тщла бщлган фецлга айтилади.
Масалан
ﹶﻗﺎ
ﹸﺫﻴِﻤﹾﻠﱢﺘﻟﺍ
ﻡ
‘
ﻡﱢﻠﻌﻤﹾﻟﺍ
ﺩﻌﹶﻗ
:
Лозим фецл «Ким
?
» ёки «Нима
?
» деган саволга жавоб
бщлади.
Б) Мутацаддий фецл деб фецлнинг мацноси фоил билан
тамом ва тщла бщлмай, балки бирор тщлдирувчини, яцни
мафцулун биъини талаб ыилган фецлга айтилади.
Масалан:
ﺭﹾﻗِﺇ
ِﺃ
ﺱﺭﺩﻟﺍ
‘
ﺱﺭﺩﻟﺍ
ﹸ
ﻅ
ﹶﻔﺤﻴ
ﻥﻤ
Мутацаддий фецл «Ким
?
» ёки «Нима
?
», яна «Кимни
?
»
ёхуд «Нимани
?
» деган саволга жавоб бщлади.
58
Ўтимсиз
феъл
.
59
Щ
тимли
феъл
24_______________________
Араб
тили
дарслиги
–
таркиб
қоидалари
Иккита мафцулун биъига ишлайдиган мутацаддий
фецллар ъам бщлади. Улар ыуйидагилар:
ﻲﹶﻁﻋَﺃ
‘
ﺢ
ﹶﻨﻤ
‘
ﺏﻫﻭ
‘
ﺎﺴﹶﻜ
‘
ﺱﺒﹾﻟﺃ
.
Учта мафцулун биъига ишлайдиган мутацаддий фецллар
ъам бщлади. Улар ыуйидагилар:
ﻡﹶﻠﻋَﺃ
‘
ﻱﺭَﺃ
‘
َﺃ
َﺄﺒﹾﻨ
‘
َﺄﺒﹶﻨ
‘
ﺩﺤ
ﹶ
ﺙ
‘
ﺭﺒﹶﺨ
‘
ﺭﺒﹾﺨَﺃ
.
2. Исми фецллар мозий, музорий ёки амр мацносида
ъамда
“
ِلﺎﻌﹶﻓ
”
тарозусида бщлади.
Мозий мацносидаги исми фецллар:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ﻥﺎﱠﺘﹶﺸ
‘
ﹶﺕﺎﻬﻴﻫ
↓
↓
ﺩﻌﺒ
ﹶﻕﺭﹶﺘﹾﻓِﺍ
Музорий мацносидаги исми фецллар:
ُﺃ
ﻒ
ﱟ
َﺃ
ﱢو
ﺃ
‘ﻩ
ﻮ
ﺁ
‘ﻩﱠ
ﺎﻫ
ﻩ
ﺁ
‘
↓
↓
َﺃ
ﻊﺠﻭﹶﺘ
‘
ﺭﺠﻀﹶﺘَﺃ
Амр мацносидаги исми фецллар:
ﻲﻫ
ﻲﺤ
ﻡﹸﻠﻫ
ﻪﹾﻠﺒ
ﺁ
ﻥﻴِﻤ
ﻪﺼ
↓
↓
↓
↓
↓
↓
ﺴِﺇ
ﹾﺕﹸﻜﺴُﺃ
ﻉ
ِِﺭﺴََﺃ
ْلِﺒﹾﻗَﺃ
ﺏِﺠﹶﺘ
ﺏِﺭﹶﺘﹾﻗِﺇ
ﹸﺍ
ﹾﺘﺭ
ﻙ
ﺩﻴﻭﺭ
↓
ْلِﻬﻤَﺃ
______________________________________________________________
25
“
ِلﺎﻌﹶﻓ
” тарозусидаги исми фецллар:
ِﺏﺎﹶﺘﹶﻜ
ﺯﹶﻨ
ِﺭﺍﹶﺫﺤ
ﺍِل
↓
↓
↓
ﺭﹶﺫﺤِﺇ
ْلِﺯﹾﻨِﺇ
ﺏﹸﺘﹾﻜُﺃ
3.
Мафцулун фийъи деб фецлнинг ыаерда ёки ыачон
бщлганини билдириб келган сщзга айтилади.
Масалан:
ﻡﻭﻴﹾﻟﺍ
ﹸﺕْﺌِﺠ
ﻰﻠﺇ
ِﺔﺴﺭﺩﻤﹾﻟﺍ
↓
мафцулун фийъи
Мафцулун фийъи ъарфи жорлар
ب
ёки
ﻰﻔ
билан жор-
мажрур бщлиб келиши мумкин. Ъамда насб ъолатда ъам
учрайди.
Масалан:
ﻡﻭﻴﹾﻟﺍ
ﹸﺕْﺌِﺠ
ﺩِﺠﺴﻤﹾﻟﺍ
ﻲِﻓ
ﹸﺕﺴﹶﻠﺠ
ِ
мафцулун
мажрур-жор
фийъи
мафцулун фийъи
Мафцулун фийъининг насб бщлиши шарти
ﻰﻔ
таыдир
ыилинади. Яцни,
ﻰﻔ
мацносида келади.
َلﹶﺨﺩ
фецлининг мозийсими, музорийсими, амрими –
ыайсиниси бщлишидан ыатций назар, ундан кейин келган исм
доимо мафцулун фийъи бщлади.
ﻥﺎﹶﻜﻤ
сщзи ъам кщп ишлатилгани учун мафцулун фийъи
бщлади.
Маконни англатган мафцулун фийъи зарфи макон
дейилади. Зарфи макон агар мубъам, яцни чегарасиз бщлса,
ﻰﻔ
нинг таыдирини ыабул ыилади. Мубъам эса олтита
томондир. Улар ыуйидагилар:
26_______________________
Араб
тили
дарслиги
–
таркиб
қоидалари
ﹶﺕﺤﹶﺘ
‘
ﹶﻕﻭﹶﻓ
‘
ﹶﻑﹾﻠﹶﺨ
‘
ﻡﺎﻤَﺃ
‘
ٌلﺎﻤِﺸ
‘
ﻥﻴِﻤﻴ
َﻴ
ﺍﺭﻴِﻁ
ﻟ
ﱠﹶﻁ
ﺭﻴ
ِﻡﱢﻠﻌﻤﹾﻟﺍ
ﹶﻕﻭﹶﻓ
Замонни англатган мафцулун фийъи зарфи замон
дейилади. Зарфи замонларнинг барчаси
ﻰﻔ
нинг таыдирини
ыабул ыилади.
Зарфлар жумлага ёки
“
ﺬإ
”
га изофа бщлиб келса, уларни
фатъага бино ыилиш жоиз бщлади. Шунда улар насб ъолатда
бщлади. Изофадан ажраганда рафц ъолатида ва мабний
бщлади. Жор
ҳ
олатида
ﻰﻔ
билан жор-мажрур бщлиб ишлайди.
Изофадан ажралиб, мабний бщлиб келган зарфларга
ыуйидагилар киради:
ﺩﻌﺒ
‘
ُلﺒﹶﻗ
Булар ьоялар ъам дейилиб,
щрнига
ﺤ
،ﺭﻴﹶﻏ
ﺏﺴ
ﺱﻴﹶﻟ
،ﺭﻴﹶﻏ
лар ъам жорий бщлади.
ﹸ
ﺙ
ﻴﺤ
кщпинча жумлага изофа бщлиб келади.
ﺍﹶﺫِﺇ
келаси замон учун
келади. Унда яна шарт мацноси ъам бщлиб, ундан кейин
фецл ихтиёр ыилинади. У гоъо муфожаат учун келади.
Шунда унинг орыасидан мубтадо келиши лозим бщлади.
ﺬإ
мозий фецли учун бщлиб, ундан кейин жумлаи исмия
ёки жумлаи фецлия келади.
ﻥﻴَﺃ
ﻲﱠﻨَﺃ
،
–
булар маконни англатиб, истифъом ва шарт
бщлиб келади.
ﻲﹶﺘﻤ
–
замонни англатиб, истифъом ва шарт бщлиб
келади.
ﻥﺎﻴَﺃ
– замонни англатиб, истифъом ва шарт бщлиб ъам
келади.
ﹶﻑﻴﹶﻜ
– ъолни англатиб, истифъом бщлиб келади.
ﹾﺫﻤ
ва
ﹸﺫﹾﻨﻤ
– муддатнинг аввалги мацносини англатиб
келади. Шунинг учун уларга муфрад мацрифа исм яыин
туради.
______________________________________________________________
27
Масалан:
ﺭ
ﺎﻤ
ﻡﻭﻴ
ﹾﺫﻤ
ﻪﹸﺘﻴَﺃ
ِﺔﻌﻤﺠﹾﻟﺍ
Жамики муддатнинг мацносини ъам англатиб келади.
Масалан:
ﺭ
ﺎﻤ
ﹸﺔﹶﺜﹶﻼﹶﺜ
ﹾﺫﻤ
ﻪﹸﺘﻴَﺃ
ﻴَﺃ
ﺎٍﻡ
ذﻤ
ва
ذﻨﻤ
лардан кейин масдар ъам келади.
ﹾﺫﻤ
ﻙﺒﺎﻫﹶﺫ
Фецл ъам келади.
ﺩﻴﺯ
ﺱﹶﻠﺠ
ﹾﺫﻤ
ﹸﺕﹾﻠﹶﻜَﺃ
ﺎﻤ
ﻥَﺃ
–
носиба (насб ыилувчи) ъам келади.
ﺭﹾﺨﹶﺘ
ﻥَﺃ
ﹾﺫﻤ
ﺝ
ﻱﺩﹶﻟ
ва
ﻥﺩﹶﻟ
деган зарфлар ъам б
ўлади
. Булар
бошыачароы суратда ъам келади.
ِﻥﺩﹸﻟ
ﺩﹶﻟ
،ﺩﹸﻟ
،ﺩﹶﻟ
،
.
،ﻥﺩﹶﻟ
،ِﻥﺩﹶﻟ
ﱡﻁﹶﻗ
– манфий суратдаги мозий учун келади.
ﺽﻭﻋ
– манфий суратдаги келаси замон учун келади.
ﺭﻴﹶﻏ
ва
ُلﹾﺜِﻤ
лар
ﻥَﺃ
ва
ﺎﻤ
билан ыщшилиб келса, фатъага
бино ыилиб щыиш жоиз бщлади. Масалан:
“
َﺃ
ﻥ
َلﹾﺜِﻤ
”
“
ﺎﻤﹶﻠﹾﺜِﻤ
”
Агар булардан олдин бир омил келса, омилнинг
таыозосига ыараб бщйсунаверади.
Масалан:
“
ﻥَﺃ
ِلﹾﺜِﻤِﺒ
”
“
ِﻠﹾﺜِﻤِﺒ
ﺎﻤ
”
4.
ﻲﹶﻠﻋ
– ъарфи жор фаыатгина истецло учун, яцни бир
нарсанинг устида турганини ифодалаш учун келади.
Масалан:
ٍﻑﹾﻘﺴ
ﻲﹶﻠﻋ
ﺩﻴﺯ
Агар
ﻲﹶﻠﻋ
га олдиндан
ﻥِﻤ
кириб келса, исмга айланиб
кетади.
Масалан:
ِﻪﻴﹶﻠﻋ
ﻥِﻤ
←
ِﻪِﻗﻭﹶﻓ
ﻥِﻤ
28_______________________
Араб
тили
дарслиги
–
таркиб
қоидалари
3-машы
Ыаламтарошни бер. Курсига щтир. Хонага кир.
Партага щтир. Китобни щыи. Бу ким? Бу нима? Дафтар.
Дарсни щыи. Бу ерда ким щыияпти. Чизьич ыаерда? Бу
ерда. Дарсни фаъмла. Ким ёзяпти? Ким щыияпти? Ким
дарсни фаъмлаяпти? Ким хонага киряпти? Салим дарсни
щыияпти.
ﱠﺨﺴ
ِﺀﺎﻤﹾﻟﺍ
ﹸﺔﹶﻨﺎ
ِ
ﻯ
ﺎﱠﺸﻟﺍ
ﹸﺔﹶﻨﺎﱠﺨﺴ
ﻥﺎﺠﹾﻨِﻓ
ﹲﺕﻴﺒ
.
ﺭﺍﺩ
.
ﱞ
ﻑﺭ
.
ﺩﹶﻟﻭ
.
ﹲﺦﻴِﺒﹶﻁ
.
ﻯ
ﺎﹶﺸ
.
ﹲﺓﻭﻬﹶﻗ
.
ﺭﱠﻜﺴ
.
ُلﹸﻜْﺄﻴ
.
ﺏﺭﹾﺸﻴ
.
ﺎﻴ
.
ِﺏ
.
؟ﺏﺎﹶﺘِﻜﹾﻟﺍ
ﻥﻴَﺃ
-
ِﻡﱢﻠﻌﻤﹾﻟﺍ
ِﺏﹶﺘﹾﻜﻤ
ﻲﹶﻠﻋ
ﺏﺎﹶﺘِﻜﻟﺍ
.
؟ﺩﹶﻟﻭﻟﺍ
ﻥﻴَﺃ
-
ِﺭﺍﺩﻟﺍ
ﻲِﻓ
.
ﹶﺫﻫ
ﱞ
ﻑﺭ
ﺍ
.
ِﻥﺎﺠﹾﻨِﻔﻟﺎِﺒ
ﻯ
ﺎﱠﺸﻟﺍ
ﺏﺭﹾﺸﻴ
ﺩﻴِﻌﺴ
Do'stlaringiz bilan baham: |