Arab tili fonetikasi va uning tasnifi

                        «Hamza» “ء”  undosh tovushi haqida.  

«Hamza»

4

  hosil  bo‘lish  o‘rniga  ko‘ra  bo‘g‘iz  tovushi,  hosil  bo‘lish  usuliga 

ko‘ra  portlovchi,  ovozning  ishtirokiga  ko‘ra  jarangsiz  undosh  tovushdir.  Bu 

tovushning  talaffuzi  yengilgina  o‘tadigan  yo‘talga  o‘xshab  ketadi.  U  o‘zbek 

tilida  mustaqil  fonema  hisoblanmaydi,  lekin  talaffuzda  qisman  mavjud. 

O‘zbek  tilidagi  “aka”,  “uka”,  “ini”  so‘zlardagi  kabi  birinchi  o‘zakni  tashkil 

qilgan so‘zlarda uning talaffuzi, sezilmaydi, balki u o‘zbek tilining “a”, “u” va 

                                                      

4

 www.madinaharabic.com 

---

 

17 

“i”  unli  tovushlaridek  talaffuz  qilinadi.  Faqat  «hamza»  so‘zning  o‘rta  va 

so‘ngi  undoshlarini  tashkil  qilgan  so‘zlarda  sukunlangan  bo‘lsagina  yaqqol 

seziladi  

(masalan: س  ر [ra’sun],    س   [fa’sun],  

 برـ ئ [bi’run], سؤـ   [bu’sun]).  

«Hamza»  o‘zbek  tili  o‘zlashtirgan  ba’zi  arabcha  so‘zlarda  ayiruv  belgisi 

(harfi) bilan ifodalanadi (masalan: mas’ul, mash’um, ma’mur). Arab tilida esa 

hamza  o‘ziga  xos  undosh  fonemadir.  Hamza  yozuvda  [ء]  belgisi  bilan 

ifodalanadi  

 

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

18 

  Arab va O`zbek tillari fonetikasining qiyosiy tahlili 

 

Arab va o‘zbek tillarida tovushlar sistemasi  - Undoshlar. Har bir til o‘z nutq 

sistemasiga  ega.  Arab  va  o‘zbek  tillarida  har  ikki  til  uchun  uyqash,  bir  xil 

talaffuz  qilinadigan  tovushlar  bor.  Ayni  paytda  har  birining  o‘zigagina  xos, 

boshqasida  uchramaydigan  tovushlar  ham  mavjud.  Biz  o‘z  ona  tilimizda 

gapirganimizda  tilimiz,  labimiz  va  boshqa  nutq  aʼzolarimizni  biror  tovushni 

talaffuz qilishimiz uchun qanday harakat qildirayotganimizni sezmaymiz ham. 

Talaffuz  ko‘nikmasi  go‘dakligimizdan  hosil  qilingan.  Biroq  o‘zbekcha 

so‘zlashish  ko‘nikmasi  arab  tilida  gapirish  uchun  hamma  vaqt  ham  to‘g‘ri 

kelavermaydi.  Arabcha  to‘g‘ri  so‘zlashish  uchun  qator  yangi  ko‘nikmalar 

hosil qilish kerak. 

Arab tilida undoshlar, asosan, tovush naychalarining harakat va holatiga yoki 

og‘iz  bo‘shlig‘ining  qaysi  qismida  to‘siqqa  uchrashlariga,  faqat 

shovqindangina  iborat  bo‘lishlariga  yoki  aksincha,  ovozning  shovqindan 

ustunligiga,  shuningdek,  talaffuz  qilinish  usullariga  bog‘liq  ravishda  bir-

biridan farqlanadi. 

Arab undoshlari tovush paychalarining harakat

5

 va holatiga ko‘ra - jarangli va 

jarangsiz,  paydo  bo‘lish  o‘rinlariga  ko‘ra  –  lab,  tanglay  oldi,  tanglay  (orqa) 

o‘rtasi, chuqur tanglay orqasi va bo‘g‘iz tovushlari bo‘lishi mumkin. 

Undoshlar  artikulyatsiya  usuliga  ko‘ra  portlovchi,  sirg‘aluvchi  (frikativ), 

qorishiq (affrikativ), titrovchi (vibrant) va burun ishtrokida talaffuz qilinuvchi 

                                                      

5

 

“Араб адабий тилининг фонетикаси”T 2009й 

 

---

 

19 

(sonant)  bo‘ladi.  Umuman  aytganda,  arab  undoshlariga  xos  eng  xarakterli 

xususiyatlar 

- 

shovqinning 

mavjudligi, 

musiqaviyligi,yumshoqlanish 

(katalizatsiya), va tovushning oshig‘ich kuch bilan artikulyatsiya 

qilinishi (emfatiklik)dir.