|
Турк беглари орасида оти белгилиг,
Тўнга Алп Эр эди, қути белгилик.
Билими буюк, ҳунар(лар)и талай,
Билимли, заковатли, халқ орасида сараси.
Шунингдек, унинг тожиклар орасида Афросиёб деган ном билан шуҳрат қозонганини ҳам айтиб ўтади. Бундан маълум бўлишича, Афросиёбнинг асл номи Алб Эр Тўнга бўлган деган хулосага ҳам келиш мумкин.
Туркий халқларнинг бу қаҳрамони ҳақида Маҳмуд Қошғарий “Девону луғотит-турк” номли китобида Афросиёбнинг қизи Қаз Казвин шаҳрини қурганлиги, Шунингдек, унинг эри Сиёвушнинг ўлдирганлиги ҳақида маълумот бериб ўтади.
Пойтахтимизнинг номи қадимий хитой йилномаларида II асрда тилга олинганлиги маълум. Унгача Юни деб номланганлиги (бу ном маъноси аниқланмаган) қайд қилинган. Араб қўшинлари келгунга қадар Шош ўзининг арк ва шаҳристонига эга ривожланган йирик шаҳар бўлган. (Маҳаллий аҳоли ўртасида унинг қолдиқлари Афросиёб тепаликлари номи билан машҳур бўлган). 713 йилда Чочга кириб келган араб қўшинлари томонидан шаҳар вайрон қилинган.
IХ асрга келиб, аввалги ўрнидан 4—5 км. шимоли—ғарброқда янги шаҳар вужудга келди. Бу янги шаҳар араб манбаларида Бинкат деб тилга олинди. Маҳмуд Қошғарий асарларида Бинкат «Таркан» шаклида ҳам учрайди. Ёзма манбалар ва археологик тадқиқотлардан маълум бўлишича, Бинкат шаҳарнинг Себзор, Кўкча ва Бешёғоч ҳудудларида, аниқроғи Хадра, Эскижўва ва Чорсу маҳаллалари оралиғида жойлашган. Шаҳар арки алоҳида девор билан ўралиб, 2 та дарвозаси бўлган, биридан рабодга, иккинчисидан шаҳристонга чиқилган. Арк ичида ҳoким саройи, зарбхона ва қамоқхона жойлашган бўлиб, арк деворига ташқаридан жоме масжиди туташган. Шаҳристон аркка қараганда катта ҳудудни эгаллаб, у ҳам девор билан ўралган. Шаҳристоннинг Абул Аббос, Гумбаз, Қаср номли учта дарвозаси бўлган. Дарвозалардан бири ҳозирги Аброр Ҳидоятов номли театр биноси олдида жойлашган. Шаҳристонда ҳунармандларнинг маҳаллалари, амирликнинг қароргоҳлари, мулкдорларнинг кўшк ва қўрғонлари, савдо дўконлари бўлган. Шаҳристоннинг Гулбозор маҳалласида бутун Туркистон ва Хуросонда пири муршидлардан бири даражасига кўтарилган, номи бутун ислом дунёсида улуғланган Хожа Аҳрор Валий ҳазратлари томонидан жоме масжид ва мадрасаси қурдирилган (ХV аср). Шаҳристоннинг жанубий-ғарбида кейинчалик Кўкалдош мадрасаси қурилган.
Шаҳарнинг асосини ХIХ асрга қадар Кўкча, Себзор, Бешёғоч ва Шайхонтоҳур даҳалари ташкил қилган. Даҳаларнинг номлари эса шу ҳудудларга хос бўлган характерли томонларини билдиради.
Ҳар бир даҳа кўплаб маҳаллалардан ташкил топган бўлиб, вақт ўтиши билан уларнинг сони ҳам ўзгариб турган. Масалан, уларнинг сони ХVIII асрда 150 та бўлган бўлса, ХIХ асрда 200 тагача, ХХ аср бошларида эса 250 тага етган.
Маҳалланинг шаҳар атрофидаги ерлари мавзе деб аталган. Ҳар бир маҳалла ўзича уюшган ва ички ҳаёти мустақил бўлган. Унинг ўз оқсоқоли, масжиди бўлиб шу маҳалла аҳолисининг тўпланиб мунозарали масалаларни бафуржа ҳал қиладиган чойхонаси ҳам бўлган. Ҳар бир маҳалланинг номланиши ўша жойларнинг характерига хос ва касби корига мос бўлган.
Шаҳар тарихининг илк даврларида суғориш осон бўлган ерларда янги маҳаллалар вужудга кела бошлаган. Шаҳар атрофидаги деҳқончиликка яроқли ерларнинг умумийлиги ва биргаликда меҳнат қилиш шароити мазкур ерлардаги аҳолини бирлаштирган ҳамда уларини муайян жамоага айлантирган.
Н.Г.Маллицкий ўзининг “Тошкент маҳалла ва мавзелари” номли асарида Тошкентнинг 260 та маҳалласининг ва 170 та мавзе мукаммал рўйхатини келтирган. Аниқроқ бўлиши учун биз ҳам ушбу рўйхатни тўлалигича кичик тузатишлар билан қайд этишни лозим топдик. Китобда тарихий ва маданий аҳамиятга молик айрим маҳалла ва мавзеларнинг номланиш тарихини ёритишга ҳаракат қилдик.
Биз қуйида тарихий ва маданий аҳамиятга молик бўлган:
-
Тошкент даҳа ва маҳаллалари,
-
Тошкент сув тармоқлари,
-
Тошкент бозорлари,
-
Тошкент обидалари,
-
Тошкент ҳудудида ўтмишда яшаган ва ҳозирда истиқомат қилувчи баъзи элатлар,
-
Халқ ўтмишининг турли тарихий босқичлари,
-
Ўзбек халқининг уруғ ва қабилаларининг ўтмиш даврлардаги кўчиши (миграция) жараёнларини ифода қилувчи топонимлар ҳақида қисқача маълумот беришга ҳаракат қиламиз.
Do'stlaringiz bilan baham: |
