Aqshning vetnamdagi harbiy va siyosiy ekstansiyasi (1950-1975)

⁸¹ AVPRF. F. 129. D. 57. Op. 55. B. 235. – L. 165

⁸² Shu yerda

44

«Vyetnamga mustaqillik berish uchun Vetnam AQSHga to`liq qaram bo`lib qoldi», deb yozgan edi E. Xammer83.
Diem rejimining ichki siyosati shafqatsiz terroristik xarakterga ega bo`lishiga qaramay, mamlakatda milliy ozodlik harakati kuchayib bordi. 1959 yil o`rtalaridan boshlab qishloq joylarda o`zini-o`zi mudofaa otryadlari shakllana boshladi va 1960 yil oxiriga kelib vatanparvarlik kuchlari Janubiy Vetnam hududining muhim qismini nazorat qildi.
1960 yil 20 dekabrda Janubiy Vetnamning inqilobiy va vatanparvar kuchlari «NLF» Milliy ozodlik fronti tuzilganligini e`lon qildi. Front o`z oldiga Diemovskiy tuzumini ag`darish, mamlakatni har qanday chet el aralashuvidan tozalash, milliy koalitsion hukumat tuzish, demokratik tuzum o`rnatish va mamlakatni tinch yo`l bilan birlashtirish sari bosqichma-bosqich borishni maqsad qilib qo`ydi.
1961 yil fevral oyida ommaviy harbiy tashkilotlar Janubiy Vetnam Ozodlik Armiyasi – Xalq Ozodlik Qurolli Kuchlari – NVSOYUVga birlashdi. Vyetnam Minh o`rniga «Vyetnam kommunistlari» degan maʼnoni anglatuvchi Vyetkong paydo bo`ldi84.
Umuman olganda, shuni aytish mumkinki, bu davrda AQShning Vetnamga nisbatan siyosati juda ehtiyotkor edi. Vashington keng ko`lamli moliyaviy, iqtisodiy, diplomatik yordam ko`rsatib, mojaroda bevosita ishtirok etishdan o`zini tiydi. Biroq, bu mojaroning oldini olish mumkin emas edi, chunki Shimoliy Vetnamdagi kommunistlarning pozitsiyalarini mustahkamlash AQSh rejalarining bir qismi emas edi. Janubiy Vetnamda harbiy «maslahatchilar» ning mavjudligi kelajakdagi urush uchun sharoit yaratdi, bu esa uzoq kutilmaydi.

⁸³ Hammer E. Op. cit. – R. 356

⁸⁴ Ilyinskiy M.M. Farmoni. op. – 70-bet

45

1. 
   2. «Maxsus urush» strategiyasi va AQSHning Vetnam mojarosiga bevosita aralashuvining boshlanishi (1961-1963).
   

1961 yilda Jon Kennedi AQSh prezidentligiga saylanganidan so`ng, Oq uy muqobil yo`l bilan duch keldi: yo Ngo Dinh Diem rejimidan voz kechish va shu orqali Janubiy Vyetnamdagi hukmronligini saqlab qolishga harakat qilish yoki urushni boshlash butun Vetnam xalqiga qarshi. J.Kennedi ma`lum darajada AQSHning dunyodagi siyosiy va harbiy salohiyatining pasayib borayotganini tushunishdan kelib chiqdi. Shu bilan birga, ushbu ob`ektiv faktni tan olish Oq uyning tashqi siyosatdagi yo`qotishlar va mag`lubiyatlarni, shu jumladan mintaqaviy darajada oldini olish niyatlari bilan birga mavjud edi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, Kennedi urushni tanladi. Aynan o`sha paytda «Maxsus urush» strategiyasi e`lon qilindi. Bu strategiya 1961-1963 yillarda amalga oshirildi. AQSh ushbu strategiya uchun Janubiy Vetnamni sinov maydoni sifatida ishlatgan. «Maxsus urush» ning o`ziga xos belgisi urushda asosiy kuch sifatida amerikaliklar tomonidan yaratilgan, jihozlangan va nazorat qilinadigan qo`g`irchoq armiyadan foydalanish edi. AQSh harbiylari ham jangovar harakatlarda qatnashgan, ammo kerak bo`lganda. Uning asosiy maqsadi xalq qurolli kuchlarini mag`lub etish, Janubiy Vyetnamdagi vatanparvarlik harakatini bostirish edi.
«Maxsus urush» strategiyasidan foydalanib, AQSh Janubiy Vetnamda olib borayotgan bosqinchilik urushini vetnamliklar o`rtasidagi fuqarolar urushi sifatida ko`rsatmoqchi bo`ldi. Boshqacha qilib aytganda, ular «vetnamliklarni vetnamliklarning qo`li bilan urish» deb hisoblashdi. O`sha paytdagi AQSH va qo`g`irchoq rejimning asosiy kuchi Saygon armiyasi edi.
Kennedi hukumati tomonidan e`lon qilingan «yangi chegaralar» siyosati eski tashqi siyosat maqsadlarini o`zgarishsiz qoldirdi.



Qo`shma Shtatlar, ammo ularga erishish uchun kengroq vositalarni taqdim etdi. Kennedi ma`muriyati qo`zg`olonga qarshi kurashning yangi, samaraliroq vositalarini qidirdi. Tadqiqotchi G. A. Trofimenko yozganidek, «Kennedi va uning eng yaqin maslahatchilari inqilobiy harakatga Trumen va Eyzenxauer kabi ibtidoiy qarashmagan. Ular iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy omillarning «uchinchi dunyo»da fermentlar sifatidagi ulkan rolini hisobga oldi85.
Ushbu davrning «moslashuvchan javob» deb nomlangan harbiy doktrinasi ziddiyatli vaziyatlarda harbiy kuch ishlatishni printsipial jihatdan istisno qilmasa ham, ma`lum bir moslashuvchanlikka qaratilgan edi. «Moslashuvchan javob» doktrinasi «qarshi kurash» strategiyasini keltirib chiqardi, bu esa mintaqaviy yoki global miqyosdagi mahalliy mojaroning avj olish xavfini minimallashtirishga qaratilgan yarim siyosiy, yarim harbiylashtirilgan operatsiyalarni o`tkazishni o`z ichiga oladi. SSSR yoki Xitoy. Sovet Ittifoqi va Qizil Xitoyning munosabati Prezidentning Vetnam haqidagi fikrida muhim omil bo`ldi. Garchi u Kennedi uchun muhim bo`lsa-da, 1961 yilda bu mamlakatdagi vaziyat uchinchi jahon urushini boshlash xavfini tug`diradigan darajada xavfli emas edi. Shu tufayli,
Shu bilan birga, Vyetnamga nisbatan «qarshi kurash» usullariga o`tish Janubiy Vyetnam qo`shinlarining o`zlarini to`ldirishni va Qo`shma Shtatlarning qo`shinlarni tayyorlash va jihozlashda ishtirokini kuchaytirishni anglatardi86.