Aqshning vetnamdagi harbiy va siyosiy ekstansiyasi (1950-1975)

289 «rogsed apieeB1974. № 18. – R. 8-15

204

zenitga qarshi mudofaa vositalariga manevr va yong`in ta’siri turlari (yo`nalish, balandlik, tezlikni o`zgartirishdan iborat bo`lgan zenit-artilleriya o`t o`chirish zonasida manevr qilish; maxsus ajratilgan kuchlar tomonidan o`q otish joylarida zenit artilleriyasini bostirish; qiruvchi samolyotlar aerodromlarini blokirovka qilish). aerodromlarga zarbalar).
Vetnam urushi paytida, xorijiy matbuotga ko`ra, Amerika qo`mondonligi ikkinchi parvoz ekipajini va birinchi navbatda qiruvchi samolyotlarni kiritish uchun bordi. Ushbu yangilik chet elda ijobiy baholandi, chunki u aviatsiya texnikasining jangovar imkoniyatlaridan ancha intensiv foydalanish imkonini berdi va nisbatan qisqa vaqt ichida ancha ko`p ekipajning jangovar tajribasini egallashini ta`minladi290.
Bundan tashqari, Vetnam urushi tajribasi, xorijiy ekspertlarning xulosalariga ko`ra, zenit-raketalardan foydalanish tufayli aviatsiya operatsiyalari taktikasida tubdan yangi o`zgarishlarning paydo bo`lishi nuqtai nazaridan juda qiziqish uyg`otadi. (SAM) Vetnam havo mudofaasida.
Raketalarni boshqariladigan samolyotlarga qarshi kurashda qo`llash AQSh Harbiy-havo kuchlarining zudlik bilan kichik guruhlarda past va juda past balandliklarda, balandlik va chuqurlikda tarqalgan jangovar tuzilmalarda harakatlarga o`tishiga olib keldi, shu bilan birga qo`llab-quvvatlash guruhlari soni ko`paydi. radioelektron uskunalarning barcha turlariga faol aralashish intensivligi oshdi. Shu bilan birga, xorij matbuotida qayd etilganidek, elektron urushga jalb qilingan kuchlar keskin ko`paygan291.
Havo mudofaasi qiruvchilaridan jangovar foydalanishda sezilarli o`zgarishlar bo`ldi. Qo`shma Shtatlar havo kuchlari o`rta, past va o`ta past balandliklarda operatsiyalarga o`tganligi sababli,

²⁹⁰ «Xorijiy harbiy sharh». 1976 yil. № 4. – 9-bet

²⁹¹ «Xorijiy harbiy sharh». 1976 yil. 6-son. – 10-bet



va havo jangovar zonalari.
Ammo hujum vositalari va mudofaa vositalari o`rtasidagi qarama-qarshilik shu bilan to`xtab qolmadi. Raqiblar keyingi nazariy va amaliy yechimlarni izlashdi: tajovuzkor – havo mudofaasiga qarshi kuchaygan qarshilikni bartaraf etish yo`llari, tajovuz qurbonlari – havo hujumidan mudofaa samaradorligini oshirish yo`llari.
Havo mudofaasi tizimida bir qator o`zgarishlar boshlanadi:
radiotexnika qo`shinlarida balandlik va masofa bo`yicha o`q uzishning turli xil taktik va texnik imkoniyatlariga ega zenit tizimlari va turli xil radiolokatsion stantsiyalarni o`z ichiga olgan aralash kuchlar guruhlari; havo hujumlari natijasida yo`qotishlarning oldini olish uchun havo hujumidan mudofaa raketalari, zenit artilleriyasi, radiotexnika qo`shinlari pozitsiyalari va qiruvchi aviatsiya bazalarining uchirish pozitsiyalarini jihozlash bo`yicha katta chora-tadbirlar ko`rilmoqda.
Bu dushman samolyotlariga qarshi kurashda havo mudofaasi samaradorligini yanada oshirish imkonini berdi va aviatsiyani o`z taktikasini modernizatsiya qilishga majbur qildi. AQSh Harbiy-havo kuchlarining avtomatik zenit artilleriyasi va zenit pulemyotlarining otishmasidan yo`qotishlarning ko`payishi aviatsiya kuchlarining balandligini oshirishni, yana katta guruhlardagi nishonlarga ommaviy zarba berishga o`tishni, shu bilan birga hatto ularni taqsimlashni talab qildi. yanada muhim qo`llab-quvvatlash guruhlari va elektron urushni yanada kuchaytirish. Havo mudofaasi zenit-raketa guruhlarini bostirish uchun yirik aviatsiya kuchlarining maxsus operatsiyalari keng tarqaldi. Aviatsiya operatsiyalarida zenit-raketa tizimlarini yo`q qilish zonalarida turli xil manevrlar katta ahamiyatga ega: balandlikda va «o`lik voronka» deb ataladigan zarba bilan manevr qilish, o`zgartirish paytida sho`ng`in qilish orqali vayron qilish zonasidan chiqish. kurs 90 daraja,

206

Vetnam urushi tajribasi Harbiy havo kuchlarining doimiy joylashtirilgan joylarda omon qolishi, shuningdek, havo mudofaasi kuchlari va vositalarining omon qolishi nuqtai nazaridan qiziqish uyg`otadi. Ushbu turdagi qurolli kuchlarning omon qolishi muammosi va shuning uchun ularning jangovar tayyorgarligini ta’minlash muammosi joylashtiriladigan hududlarning muhandislik jihozlarini takomillashtirishda hal qilindi, bu ikkala aviatsiya uchun mustahkam temir-beton boshpanalarni yaratish bilan yakunlandi. havo hujumidan mudofaa kuchlari va vositalari.

Dengiz flotidan jangovar foydalanish tajribasi
20-asrning boshlaridayoq ingliz tarixchisi va dengiz nazariyotchisi Julian Korbet «kichik» urushlarda dengiz flotining muhim rolini ta’kidladi. Angliya uzoq vaqtdan beri dunyoning turli burchaklarida ulkan mustamlaka imperiyasini yaratish va qo`llab-quvvatlashni ta`minlaydigan flotga ega bo`lishga intildi.
Ikkinchi jahon urushidan keyin dengiz kuchlarining jangovar qudratining oshishi ularning mahalliy urushlardagi rolini yanada kuchaytirdi. Imperialistik davlatlarning harbiy-dengiz flotlari kuch va siyosiy bosimni namoyish etish vositasiga aylandi.­
Vetnamdagi jangovar harakatlar paytida flot faol ishtirok etdi. Urush yillarida dengiz floti armiya bilan birgalikda jangovar harakatlarda qatnashgan. Ushbu urushdagi flotning alohida muhim roli, birinchi navbatda, quruqlikdagi jangovar operatsiyalarning muvaffaqiyati to`g`ridan-to`g`ri dengiz orqali qo`shinlar va materiallarni urush teatriga olib o`tishga bog`liqligi bilan belgilandi. Boshqa tomondan, Qo`shma Shtatlar flotning harakatlari bilan harbiy harakatlar hududini dengizdan to`liq izolyatsiya qilishga intildi.
Filoning jangovar vositalarining rivojlanishi bilan undan foydalanish imkoniyatlari kengaydi va shu bilan birga uning ishtiroki va quruqlikdagi tezkor-taktik vazifalarni hal etishdagi ulushi ortdi. Qurolli kuchlarning o`ziga xos xususiyatlari



milliy-ozodlik kuchlari harbiy-texnik jihatdan amerikaliklardan past bo`lgan Vyetnamdagi kurash bu tendentsiyani yanada kuchaytirdi. Amerika flotining asosiy maqsadi dushmanning quruqlikdagi nishonlariga, quruqlikdagi kuchlariga va aloqalariga zarba berish, shuningdek, ularning quruqlikdagi kuchlarining harakatlarini ta’minlash edi.
Vetnam urushi davrida AQSh dengiz floti quyidagi vazifalarni bajardi: quruqlikdagi harbiylarga zarba berish va
sanoat ob`ektlari, quruqlikdagi qo`shinlar guruhlari va ularning kommunikatsiyalari; qo`nish; hujum va mudofaa operatsiyalarida quruqlikdagi qo`shinlarni havo va artilleriya bilan ta’minlash; qirg`oqning dengiz blokadasi; ularning dengiz transportini ta’minlash, qo`shinlarni qayta guruhlash va evakuatsiya qilish.
Tajriba shuni ko`rsatadiki, quruqlikdagi harbiy va sanoat ob`ektlari, quruqlikdagi qo`shinlar guruhlari va ularning aloqa vositalariga zarbalar berish harbiy-iqtisodiy salohiyatni buzish, qo`mondonlik va boshqaruvni tartibsizlantirish, aholi va armiya ruhiyatini buzish, quruqlikdagi qo`shinlarning jangovar qudratini zaiflashtirishga qaratilgan edi.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun asosiy kuchlar tashuvchi zarba tuzilmalari edi. Xarakterli jihati shundaki, tashuvchiga asoslangan aviatsiya ham mustaqil, ham strategik va taktik aviatsiya bilan hamkorlikda yerdagi nishonlarga va qo`shinlarga zarba berish uchun ishlatilgan.
AQSh harbiy-siyosiy rahbariyatining quruqlikdagi nishonlarga ta’sir qilish va quruqlikdagi kuchlarni qo`llab-quvvatlash uchun samolyot tashuvchi samolyotlardan foydalanish istagi Shimoliy Vetnamga qarshi urush boshlanganda yanada to`liq namoyon bo`ldi. 1964 yil 5 avgustda, ya`ni quruqlikda keng miqyosli hujum operatsiyalari boshlanishidan oldin ham, Amerika qo`mondonligi dengiz flotiga qarshi tashuvchiga asoslangan zarbalarni boshladi.

208

Tonkin ko`rfazi sohilidagi bazalar va aholi punktlari. Bu bilan u Vyetnam ishlariga qurolli aralashib, uning aholisini ruhiy tushkunlikka tushirishga qat`iyligini ko`rsatmoqchi bo`ldi va shundan keyingina xalq ozodlik kuchlariga qarshi quruqlikdagi operatsiyalarni o`tkaza boshladi.
1964 yil 5 avgustdan urush tugagunga qadar 1 dan 4 gacha samolyot tashuvchisi doimiy ravishda Tonkin ko`rfazida bo`lgan va 1972 yil mart-aprel oylarida xalq ozodlik kuchlarining hujum operatsiyalari paytida 6 ta samolyot tashuvchisi to`plangan. Vetnam qirg`oqlari, ulardan 350 tagacha samolyotlar – kuniga jo`nab ketish. Havo hujumlarining asosiy maqsadi DRVning harbiy va iqtisodiy salohiyatini yo`qotish va harbiy harakatlar hududlarini izolyatsiya qilish edi.
AQSH aviatashuvchilari aviatashuvchining zarba beruvchi guruhlari (1 ta aviatashuvchi va 3-5 ta eskort kemalar) tarkibida ishlagan. Jangovar manevrlar DRVning janubi-sharqiy qirg`og`idan 150-200 milya masofadagi maxsus hududda amalga oshirildi. Havo hujumlarini boshlashdan oldin, samolyot tashuvchilar samolyotlarning ob`ektlarga parvoz vaqtini qisqartirish uchun qirg`oqqa 40-120 milya yaqinlashdi. Zarba guruhlari orasidagi masofa 25-40 mil292 293 edi.­
AQSh Harbiy-dengiz kuchlari qo`mondonligi samolyot tashuvchilarni jangovar qo`llab-quvvatlash bo`yicha keng ko`lamli chora-tadbirlar tizimini amalga oshirdi. Havo mudofaasi eskort kemalari, shuningdek, havoda doimiy ravishda aylanib yurgan tashuvchi qiruvchi samolyotlar tomonidan amalga oshirildi. Havo nishonlarini aniqlash xavf ostida bo`lgan yo`nalishlarda patrullik qiluvchi uzoq masofali radar kuzatuv samolyotlariga topshirildi. Suv osti kemalariga qarshi mudofaa eskort kemalari va suv osti kemalariga qarshi asosiy aviatsiya tomonidan amalga oshirildi. Razvedka va meteorologik yordam uchun, eng ko`p