|
Demokratlar partiyasi
Demokratik partiyaga 1828-yilda, 188-yil avval asos solingan. Bugungi kunda 43 milliondan ziyod a’zosi bor. Ramziy rangi – ko’k, emblemasi – xo’tik. Amaldagi Prezident Barak Obama – demokrat. AQSh Senatida 100 a’zodan 45 tasi, Kongress Vakillar Palatasining 435 a’zosidan 188 tasi, 50 ta gubernatordan 18 tasi demokrat.
Amerikaning 15 ta prezidenti shu partiya a’zolari bo’lgan.
Demokratlar kuchli ijtimoiy muhofaza va ijtimoiy dasturlar, davlatning iqtisodiyotdagi ustuvor roli, liberal g’oyalar, boylarga soliqlarni ko’tarish, universal tibbiy sug’urta, mudofaa uchun xarajatlarni qisqartirish, ayni jins vakillari o’rtasida nikoh, qurol nazoratini kuchaytirish, noqonuniy immigrantlarga fuqarolik uchun yo’l ochish, minimal ish haqini oshirish tarafdori, tashqi siyosatda inson huquqlariga alohida e’tibor beradi.
Amerikaning xorijdagi urushlariga kelganda demokrat qonunchilarning fikri bo’lingan. Masalan, 2002-yilda Iroqqa qo’shin tortish masalasi ovozga qo’yilganida 110 noib uni qo’llab-quvvatlagan, 147 nafari esa qarshi chiqqan. O’sha paytda senator bo’lgan Xillari Klinton urushga ovoz berganlardan. Biroq Eron bilan yadroviy kelishuv masalasida demokratlar yakdil. Amerikada qora tanlilar va latinolar odatda saylovlarda demokratlarga ovoz berib keladi. Mamlakatda katta moliyaviy va siyosiy kuchga ega yahudiy saylovchilar ham sshunday
Uchinchi partiyalar.
Ikki asosiy partiyadan tashqari, Qo'shma Shtatlarda boshqa siyosiy partiyalar ham mavjud. Garchi ularning hech biri prezidentlik saylovlarida g'alaba qozonish uchun etarlicha keng qo'llab-quvvatlamasa ham. Shu bilan birga, shaharlar va hatto alohida shtatlar darajasida bu partiyalar o'z nomzodlarini saylanishi mumkin. Ular, shuningdek, ikkita asosiy partiyadan biriga yordam berish uchun o'z resurslarini boshqarishi mumkin, bu esa ularning kurashida g'olib yoki mag'lubni aniqlashi mumkin. AQSh Konstitutsiyasida siyosiy partiyalar to'g'risida hech qanday eslatma yo'q, bu ko'plab «asoschilar» ning siyosiy partiyalarning roliga salbiy munosabatini aks ettiradi. Siyosiy jarayon… Hozirgi vaqtda ikkita etakchi partiya 1854 yilda tuzilgan Respublikachilar partiyasi va 1828 yilda paydo bo'lgan Demokratik partiyadir. Amerika Qo'shma Shtatlarida ko'ppartiyaviylikning o'ziga xos shakli – ikki partiyalilik tizimi faoliyat ko'rsatmoqda, bu o'zining ikki partiyaviy tabiatining favqulodda barqarorligi bilan ajralib turadi. 200 yildirki, ikki milliy partiya o'rtasida raqobat rivojlanib bormoqda, qolganlari esa, «uchinchi partiyalar» deb ataladiganlar, hokimiyat uchun kurashning chekkasida qolmoqda. Bu davrda yetakchi tomonlar oʻrtasida oʻzaro munosabatlarning oʻziga xos usuli shakllandi, uning asosiy elementlari konsensus va muqobillikdir. Konsensus asosiy qadriyatlarning birligida, siyosiy kun tartibi va mamlakat taraqqiyotining asosiy yo‘llarini tanlashda umumiy yondashuvlardadir; muqobillik belgilangan maqsadlarga erishish yo'liga turlicha yondashuvlarda namoyon bo'ladi. Tandem federalistlari – Jefferson respublikachilari (18-asr oxiri – 1810-yillarning o'rtalari) ikki partiyaviy tizimning prototipiga aylandi. 1820-yillarda partiyaviy tizimning ikkinchi modeli shakllanishi boshlandi, uning tayanchini demokratlar va viglar tashkil etdi. Bu 1850-yillarning o'rtalarigacha davom etdi. Demokratik va Respublikachilar partiyalarining tizimli o'zaro ta'siri 1860-yillarning o'rtalarida (fuqarolar urushidan keyin) boshlangan va hozirgi kungacha davom etmoqda, garchi ularning munosabatlarining tabiati 1930 va 1980-yillarda siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy kun tartibi bilan bir qatorda sezilarli o'zgarishlarga duchor bo'lgan. AQShning partiyaviy tizimi boshqa rivojlangan mamlakatlarning partiyaviy tizimlaridan bir qator parametrlari bilan farq qiladi. Partiyalarning tashkiliy tuzilmalari – bu turli darajadagi hokimiyat uchun kurashish uchun birlashgan to'la vaqtli partiya tashkilotlarining o'ziga xos konfederatsiyasi. Demokratik va Respublikachilar partiyalari ham xuddi shunday tuzilishga ega. Ularda na saylovchilarning xayrixohligini ro'yxatga olishdan foydalanadigan rasmiy a'zolik, na prezidentlik saylovlari oldidan har to'rt yilda qabul qilinadigan platforma tomonidan o'ynaladigan dastur mavjud. Mavjud partiya ustavi birinchi navbatda texnik reglament va tartiblarni belgilaydi. Rasmiy ravishda partiyaning asosiy organi prezidentlikka nomzod ko'rsatish va saylovoldi platformasini qabul qilish uchun har to'rt yilda bir marta yig'iladigan milliy kongress (Milliy konventsiya) hisoblanadi. Butun mamlakat bo'ylab partiyalar ishini muvofiqlashtirish Milliy qo'mita zimmasiga yuklanadi. Partiyalarning asosiy vazifalaridan biri oliy davlat lavozimlariga nomzodlar ko‘rsatishdan iborat. Dastlab, 18-asr oxiridan 1820-yillargacha, shu jumladan, bu funktsiyani Kongressdagi partiya fraksiyalarining kokuslari amalga oshirdi. Eng muhim masala partiya amaldorlarining eng yuqori pog'onasidan iborat tor, elita guruhi tomonidan hal qilindi. Siyosiy hayotning jadal demokratlashuvi, elektoratning keskin kengayishi, shtatdagi partiya tashkilotlarining rolining ortib borishi 1830-yillarda kokus yuqori lavozimlarga nomzodlarni koʻrsatish funksiyasini umummilliy partiya qurultoylariga (sʼyezdlariga) berib qoʻyishiga olib keldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
