Aqli zaif bolalarning bog’langan nutqini rivojlantirish bo’yicha korreksion ish

 

13 

   “Lug’atning meyoriyligi shundan iboratki, unda adabiy tilning imlo, talaffuz 

so’z  yasash  va  uni  meyorlari  tavsiya  etiladi.  …Lekin  meyorni  payqash,  meyoriy 

holatlarni ajratib olish oson ish emas. Shuni ham alohida qayd etib o’tish kerakki, 

meyoriy lug’at adabiy til meyorlarini belgilashga intilar ekan, ijtimoiy taraqqiyot 

bilan bog’liq holda o’zgarib rivojlanib turadi” 

   Hozirgi  kunda  ko’pchilik  tadqiqotchilarning  ishlarida  nutqning  leksik 

komponentlari 

xususiyatlarining 

taxlili 

yetarli 

darajada 

aks 

ettirilgan. 

O.V.Pravdina  keltirilgan  ma’lumotlarga  ko’ra,  ontogenezda  bolalarning  lug’ati 

sifat va miqdor jihatdan o’zgarishlari juda tez rivojlanadi. 

   Lug’atning  miqdoriy  jihatdan  o’zgarishlarining  rivojlanishi  quyidagi 

o’rtacha  olingan  raqamlar  bilan  tavsiflanadi:  bola  hayotining  birinchi  yilida  bir 

nechta so’zlar, bolaning ikki yoshiga kelib 200 – 300 ta so’z, uch yoshda 1500 – 

2000 ta so’zni tashkil etadi. 

   Bolalar  lug’atini  rivojlanishi  uning  yashash  sharoiti  va  tarbiyasi  bilan 

bog’liq  bo’lib  shunga  ko’ra  yuqorida  keltirilgan  o’rtacha  raqamlar  ma’lum 

ma’noda o’zgarishlar bo’lishi mumkin. 

   Bolalar  lug’atining  sifat  jihatdan  o’zgarishlari  quyidagi  ikki  yo’nalish 

asosida  amalga  oshiriladi,  ya’ni  a)  mazmuniga  ko’ra  bola  tomonidan 

qo’llaniladigan  so’z  va  tushunchalarni  so’z  ma’nosining  (semantik)  mazmuniga 

oid  differensiatsiyalash  va  boyitish;  b)  shakliga  ko’ra  so’zning  ritm  –  ohang, 

tovush bo’g’in tarkibini murakkablashib boruvchi ketma – ketlikda egallash. 

   Bolalar lug’atining rivojlanishi nutqni egallanishi quyidagi ketma – ketlikda 

amalga oshadi (so’zning ma’no mazmunini differetsiyalash) otlar odatdagi birinchi 

so’zlar, fe’llar otlar bilan deyarli bir vaqtda paydo bo’ladi, ravishlar esa nisbatan 

kech  shakllanadi.  Bolalar  tomonidan  olmoshlarning  ayrim  shakllari  esa  juda  erta 

egallanadi  va  ularning  xotirasida  turg’un  qoladi,  son  tushunchasi  esa  kech 

shakllanadi  va  uzoq  vaqt  davomida  o’zlahtiriladi.  Ignatyeva  S.A,  Blinkov  Y.A 

bolalar  nutqini  ontogenezda  rivojlanishini  o’rganib  uni  4  bosqichini  ajratib 

ko’rsatadilar. 

---