Aqli zaif bolalarning bog’langan nutqini rivojlantirish bo’yicha korreksion ish

 

15 

   A.N.Gvozdeva, YE.A.Arkinning bolalar nutqini rivojlanishiga oid jadvalida 

aks ettirilishicha, 4 yoshli bolaning lug’atida (lug’at hajmini o’rtacha 598 – 2346ta 

so’z)  otlar  50.2%,  fe’llar  27.4%,  sifatlar  11.8%,  ravishlar  5.8%,  son  1.9%, 

bog’lovchilar  1.2%,  ko’makchi  0.8%,  undov  va  yuklama  0.9%da  qo’llaniladi. 

Muallif bolaning nutqiy rivojlanishini 4 davrga bo’lib o’rganadi. 

    Birinchi davr. Bu davrda bolaning lug’atining hajmi unchalik katta bo’lmay 

ularning  nutqi  gu  –  gulash,  ya’ni  taqlidiy  so’zlar  (ham  –  ham,  umma)  va  bir 

bo’g’indan iborat so’zlardan iborat bo’ladi. 

   Bolaning  birinchi  so’zlari  shaklsiz  (amorf)  bo’lib,  birgina  tovush  signali 

turlicha ma’noga ega (ko’p hollarda bir necha predmetlarni) bo’ladi.  

Odatda bolalar bu so’zlarni ularni ma’nosini bildiruvchi imo – ishoralar bilan 

talaffuz etadilar. Bolaning birinchi so’zlarining paydo bo’lishi birinchi jumlalarni 

taqlid  qilishning  boshlang’ich  davriga  mos  keladi.  Bolalarda  jumla  tuzish 

malakasini shakllanishining keyingi rivojlanish bosqichida bola avval ikkita, so’ng 

uch – to’rtta shaklsiz so’zlarni birlashtiradi: Oyi nan – na be, ashsha ich… 

   Ikkinchi  davr.  Bolalar  lug’ati  sifat  jihatdan  jadal  rivojlanadi.  Bolalar 

lug’atining  jadal  rivojlanishi,  nutqining  ritm  –  ohang  jihatdan  va  tovushlar 

talaffuzining  takomillashuvi  jarayonida  so’zning  bo’g’in  takibida  bir  qator 

kamchilliklar  kuzatilishi  mumkin  (bo’g’in  o’rnini  almashtirish,  bo’g’inlarni 

tushirib  qoldirish,  qo’shimcha  bo’g’inlarni  qo’llash).  Adabiyotlarda  yuqorida 

keltirilgan  kamchilliklar  literal  parafaziya  atamasi  bilan  ishlatiladi,  shuningdek 

bolalar  parafaziyalari  yillar  mobaynida  kattalarning  to’g’ri  nutq  namunalariga 

taqlid natijasida mustaqil ravishda to’g’rilanadi va bolada so’z yaratish malakasini 

faol rivojlanishi uchun zamin tayyorlaydi. 

   Ushbu  davrda  bolalarda  soda  va  murakkab  gap  tuzish  malakalarni 

rivojlanadi.  Bolalar  sekin  –  asta  o’zining  va  atrofidagilarning  nutqini  nazorat 

qiladilar (bu hol ko’proq talaffuz jihatidan kuzatiladi). 

   Uchinchi  davr.  Bolalar  nutqining  morfologik  tizimini  egallaydilar.  Bu 

davrda  bolalarning  lug’ati  kengayib  boradi  (avval  3  -4  so’zdan  iborat  jumlalar, 

so’ng murakkab gap tuzish malakalari shakllanadi). Bolalar lug’atining kengayishi 

---