Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

11.4-rasm. Xaqaro migrasiya tashkiloti. 
Oxirgi vaqtlarda AQShga immigrantlarning ko`p qismi Xitoydan keldi. 
Xitoyning geografik joylashuvi AQShdan uzoqligi migratsiyani qiyin va qimmatga 
aylantiradi. 2000 va 2005-yillarda AQSh immigrantlar tomonidan 2,8 million 
kishilik yutuqqa ega bo`ldi. O`z o`rnida Meksika eng katta 4 million kishilik 
zararga ega bo`ldi. Xitoy esa zarar bo`yicha ikkinchi o`rinni egallab 1,9 million 
kishilik zarar ko`rdi. Ruxsatsiz immigratsiya huquqiy tomondan ta`qib qilinadi.
Xalqaro migratsiyani o`rganish uchun demografik tushunchalar va ta`riflar 
standart majmuini ishlab chiqildi. Bir mamlakatdan boshqasiga odamlar harakati 
xalqaro migratsiya doimiy ekanligini ta`kiidlandi. Sayyohlar sifatida xorijiy 
mamlakatga ko`chish yoki qisqa muddatga ishlash uchun borish, diplomatlar va 
xalqaro muhojirlar sifatida qaralmaydi. XX-asrda asosiy muhojirlar boradigan 
jahon davlatlariga, ya'ni, Amerika Qo'shma Shtatlari, Ispaniya, Italiya, Kanada, 
Germaniya, Buyuk Britaniya, Frantsiya va Avstraliya kiradi. Mahalliy xalqlar 
sobiq mustamlaka mamlakatlaridan ko'chib, yaxshiroq sharoitda xayot tarzi uchun 
ularni mustamlaka qilgan Yevropa davlatlariga doimiy qolish uchun siyosiy 
boshbana so`rashadi. 

---

233 
Kelinglar endi AQShning immigratsiya tarixini ko`rib chiqamiz. Xajmi va 
hisobi juda katta. 1900-yildan 2007- yilgacha 38 million immigrantlar. 1970- 
yildan boshlab ko`rsatkichlar juda tezkor ko`tarilgan. Xitoy va Meksikadan kelgan 
muhojirlar eng katta oqim hisoblanadi. Ispaniyaliklar birinchi bo`lib, 1598 –yilda 
kelishgan. Ular kelgach, Yerlardan foydalanishgan. Birinchi kelgan muhojirlar 
asosan Virjiniya Shtatiga joylashishgan (Pyersella 1995). Ular tamaki yetishtirish 
bilan shug`ullanishgan. 
1800-yilda 
AQShda 
muhojirlarning 
raqamlari 
pro-immigratsiya 
kompaniyalarini va uyg`unligi transkontenental transport qiymati sezilarli oshdi. 
AQShning umumiy rivojlanishida Nemislar tomonidan bir necha sanoat markazlari 
tashkil etildi. 1850-yillarda hukumdorlikni saqlab qolish uchun Irish muhojirlari 
asosan katoliklari Anglo-sakson protestantlar tashkilotini tashkil qilishdi. Meksika 
aholisi mavsumiy ishlar bilan AQShga migratsiya oqimi kelib chiqdi. Bracyero 
dasturi 1964- yilda bekor qilingan. Buni natijasida chegara aholisining qariyb 
yarmi yo`qotgan ish o`rilarini qayta tikladilar. Bir necha migratsiya qoidalarini 
qayta ko`rib chiqib, tartibga solindi.
Noqonuniy migratsiya jarayoni davom etavyerdi. Noqonuniy migratsiya 
AQShni chegara hududidagi nazoratini susaytirdi. Xalqning ishsizlik nisbatini va 
daromad tengsizligini salbiy o`zgartirdi. 1987-yilda noqonuniy migratsiya 
jarayonini to`xtatish uchun uni muhokama qilishdi. Buning natijasi muvaffaqiyatli 
bo`ldi va hujjatsiz migratsiya oqimi qisqartirildi. Xozirgi vaqtda ko`p davlatlarda 
bo‘layotgan notinchlik xalqga ruhiy, ma`naviy, salbiy ta`sir qilmoqda. Bolalar 
ta`limdan qolishi, oziq-ovqat tanqisligi tufayli, xalq talofat ko‘rib aziyat 
chekayotganligi sababli, migratsiya jarayoni tobora ko`payib bormoqda. Eng 
qiziqarli ma‘lumot shuki, muhojirlar noqonuniy aholi hisoblanib, ruxsatsiz 
farzandlar ko`rishmoqda. Deyarli 3,1 million bolalar Amerika Qo'shma Shtatlarida 
ruxsatsiz tug`ilgan. Bu bolalar ruhsatsiz migrantlar oilasida deyarli 3 dan 2 qismini 
tashkil qiladi. Amerika Qo'shma Shtatlarida ruxsatsiz ishchilar ko`plab kasblarda 
kam ish xaqqiga ishlab kelmoqda. Ruxsatsiz muhojirlardan 4 % qishloq xo`jaligida 
19 % qurilishda, 31% xizmat ko`rsatishda ishlab kelishmoqda. 

---

234 
Amerika Qo'shma Shtatlarining xozirgi aholisining 98 % dan ortig`i 
muhojirlar yoki muhojirlarning avlodlari hisoblanadi. 2000 - yilda Amerika 
Qo'shma Shtatlarining 4 million aholisi yoki faqat 1,5 %i azaldan Amerika 
hududida yashab kelishgan. Shunday qilib ular na muhojirlar va na muhojirlar 
avlodi edi. Bu xalqlar Shimoliy Amerikada muhojirlar kelishidan oldin 1000 yillar 
davomida yashab kelishgan. Amerikaning 13 foiz aholisi boshqa mamlakatlarda 
tug`ilgan. Boshqa mamlakatlarga nisbatan bu eng katta ko`rsatkich hisoblanadi.
Xalqaro mehnat migratsiyasida hali-hamon siyosiy jarayonlar o‘z ta‘sirini 
yo‘qotmagan: Jumladan, 

rivojlangan davlatlarga kam taraqqiy etgan davlatlardan ―aqllilar oqimi‖ 
o‘sib bormoqda; 

mehnat migratsiyasida ishtirok etuvchi insonlarning asosiy qismi 
rivojlanmagan davlatlarga to‘g‘ri keladi; 

xalqaro mehnat migratsiyasida lotareya tizimi ham joriy etilgan bo‘lib undan 
ayniqsa AQSH katta foydalar ko‘radi.
Xalqaro mehnat migratsiyasini boshqaruvchi tashkilot xalqaro mehnat 
tashkiloti, deb atalib u barcha mehnat migratsiyalarini qamrab oladi va ulardagi 
qonuniylikni kuzatib taftish etadi.