Anorgul atajonova

Lutfiy 
 
 
MA’NODOSH SO‘ZLAR 
 
Bilib oling!  Shaklan  har  xil,  ammo  bir  tushunchani  turli  bo‘yoq  va 
ottenkalar bilan ifodalaydigan so‘zlar sinonimlar deyiladi. Sinonim so‘zlar 
orasidagi munosabat sinonimiya yoki sinonimik munosabat deyiladi. 
Ma’nodoshlik  qatoridagi  so‘zlarning  bittasi  dominanta  (bosh)  so‘z 
bo‘lib,  boshqalari  shu  so‘z  atrofida  birlashadi,  ma’nodoshlik  qurshovini 
hosil  qiladi.  Ma’nodoshlik  qatoridagi  dominanta  so‘zning  bir  qancha 
o‘ziga xos xususiyatlari bor: 
1.  Dominanta  so‘zning  mazmuni  boshqa  so‘zlarnikiga  nisbatan 
kambag‘alroq  bo‘ladi.  Qiyoslang:  chiroyli,  go‘zal  va  suluv.  Ushbu 
qatordagi chiroyli leksemasida go‘zal va suluv leksemasidagi ko‘tarinkilik 
bo‘yog‘i yo‘q.  
2.  Dominanta  so‘zning  qo‘llanish  doirasi  va  miqdori  boshqa 
ma’nodoshlarnikiga nisbatan keng va ko‘p bo‘ladi. 
3.  Dominanta  so‘z  belgilanmagan  ifoda  semasiga  ega  bo‘lganligi 
bois istalgan vaqtda o‘z ma’nodoshlarini almashtira oladi. 
4.  Ma’nodoshlik  qatori  mansub  bo‘lgan  katta  tizimga  faqat 
dominanta so‘z kiradi. Masalan, «kishi tanasi a’zolari» lug‘aviy ma’noviy 
guruhiga yuz dominanta leksemasi kirib, quloq, burun, lab, qosh, peshona 
leksemalari bilan paradigma hosil qiladi. Boshqa ifoda semasi belgilangan 
leksemalar  «betaraf»  bo‘lolmaganligi  bois  yuqori  paradigmaga  kira 
olmaydi va ularning betaraf vakili bu huquqqa ega bo‘la oladi, xolos. 
 

---

 
39