Anorgul atajonova

84-mashq. Matnni o‘qing, so‘zlarning yasalish o‘rinlariga e’tibor 
bering, ularni izohlang. 
 
AMIR TEMUR 
 
 Amir  Temur  jahon  tarixidagi  buyuk  siymolardan  biri,  ulug‘  davlat 
arbobi va mohir sarkarda bo‘lgan. 
U 1336-yil 9-aprelda Kesh, ya’ni Shahrisabz yaqinidagi  Xo‘jailg‘or 
qishlog‘ida  tug‘ilgan.  Amir  Temurning  ajdodlari  barlos  urug‘idan  bo‘lib, 
Chig‘atoy xonlarining bosh amirlari bo‘lganlar. 
Amir  Temurning  otasi  uni  7  yoshida  maktabga  bergan.  U  o‘z 
tengdoshlaridan aql-zakovati, shijoati va jismoniyati bilan ajralib turgan. U 
harbiy o‘yinni sevgan. Amir Temurning bolalik yillaridagi harbiy o‘yinlari 
badanini va ruhini chiniqtirgan. 
Amir  Temur  o‘n  sakkiz  yoshida  chavandozlik  va  jang  mashqlari 
bilan  jiddiy  shug‘ullanadi.  25  yoshida  Shahrisabz  tumaniga  hokim  qilib 
tayinlangan.  1370-yil  Balxning  olinishi  Temur  hayotida  hal  qiluvchi 
voqyea  bo‘ldi.  Shu  yil  Temur  Keshdan  Samarqandga  ko‘chib  o‘tdi.  U 
yerda mustahkam devorlar, saroylar qura boshladi.  
1373-74-yillarda  Xorazmni  egalladi  va  u  Temur  davlati  tarkibiga 
kirdi.  1390-yilda  O‘rta  Osiyoning  butun  hududi  Temur  qo‘l  ostida 
birlashdi. 
Amir  Temur  barvasta,  qoshlari  qalin,  jismonan  baquvvat  inson 
bo‘lib,  baland  ovozda  gapirar,  jasur  va  xotirasi  kuchli  odam  edi. 
Sotqinlarni, qo‘rqoqlarni yomon ko‘rar edi. 
U  o‘z  yurtining  haqiqiy  egasi,  adolatli  va  saxiy  hukmdor  edi.  Amir 
Temur Samarqandda go‘zal binolar, masjidlar, madrasalar qurdirdi. “Shohi 
Zinda”  ansambli,  “Bibixonim”  madrasasi,  “Go‘ri  Amir”  maqbarasi  butun 
dunyoga mashhur. Amir Temurning buyuk xizmati O‘rta Osiyoda qudratli 
markazlashgan davlat barpo qilganidir. 
Buyuk  sarkarda  1405  yil  18  fevralda  Xitoyga  yurish  boshlagan 
vaqtda O‘tror shahrida vafot etdi.  
 

---

 
73
Bilib oling!  O‘zbek  tilida  so‘z  yasalish  jarayonida  so‘z  yasash 
asosiga  yasovchi  qismning  qo‘shilishi  natijasida  asos  qismning  tovush 
tarkibida  ba’zan  o‘zgarish  ro‘y  berishin  kuzatiladi.  Masalan:  sust, past 
singari so‘zlarga -ay yasovchi vositasi qo‘shilganda, yasashga asos qismda 
mavjud bo‘lgan oxirgi «t» undoshi tushib qoladi, susay, pasay kabi. Qizil, 
sariq kabi ikki bo‘g‘inli so‘zlardan -ar, -ay yasovchi vositalari yordamida 
yangi so‘z yasalganda, yasashga asos qism bo‘lgan qizilning «il» qismi va 
sariq ning ikkinchi bo‘g‘indagi «i» unlisi tushib qoladi, qizar,sarg‘ay kabi. 
Bo‘ya,  so‘ra  kabi  ikkinchi  bo‘g‘ini  «a»  bilan  tugagan  so‘zlarga  –q 
yasovchi  qo‘shimchasi  qo‘shilganda,  yasashga  asos  qism  oxiridagi  «a» 
unlisi «o» unlisiga aylanadi, bo‘yoq, so‘roq kabi.