Anorgul atajonova

 
Muhammad Yusuf 
 
Bilib oling! O‘zbek tili turkiy tillari oilasiga kiradi. Turkiy tillar 
oilasida 30 ga yaqin turkiy til mavjud. Ular quyidagilar: o‘zbek, qozoq, 
qirg‘iz, qoraqalpoq, turkman, ozarbayjon, turk, tatar, uyg‘ur, boshqird, 
chuvash,  yoqut,  qorachoy, bolqor,  tuva,  oltoy  turklari,  xakas,  gagauz, 

---

 
6
shor, qo‘miq, oyrot, no‘g‘oy, qrim, tofa, karagas. Bu tillarda jahondagi 
200 mln aholi so‘zlashadi.  
Hozirgi  barcha  turkiy  tillar  (o‘zbek,  uyg‘ur,  qirg‘iz,  qozoq, 
turkman, ozarbayjon, usmonli turk, tatar, xakas, yoqut va boshq.) 
uchun qadimgi turkiy til umumiy til (bobo til) sanaladi. 
Hozirgi  turkiy  tillarning  shakllanish  tarixini  ko‘pchilik  olimlar 
bir  necha  davrlarga  bo‘ladilar.  1.  Oltoy  davri.  2.  Eng  qadimgi  turk 
davri. 3. Qadimgi turk davri. 4. O‘rta turk davri (hozirgi barcha turkiy 
xalqlar  va  ular  tillarining  shakllanishi  hamda  rivojlanishi  davri)  va 
boshqalar. 
Qadimgi turkiy tilda yozilgan yodgorliklar bizgacha yetib kelgan. 
Ular  quyidagilar:  "Oltin  yoruq",  "O‘rxun-Enasoy  yodgorliklari"  (VI-
VII  asrlar),  Mahmud  Qoshg‘ariyning  "Devonu  lug‘otit-turk"  (XI  asr), 
Yusuf Xos Hojibning "Qutadg‘u bilig" asari (XI asr) va boshqalar. 
XV  asrda  o‘zbek  (eski  o‘zbek)  adabiy  tili  paydo  bo‘ldi.  Bunda 
Alisher  Navoiyning  xizmati  juda  ham  katta.  U  til  masalalariga 
bag‘ishlab "Muhokamat ul-lug‘atayn" asarini yozdi.  
O‘zbek tilida 3 xil lahja bor:  
1. Qorliq lahjasi. Bu lahja, asosan, shahar shevalarini o‘z ichiga 
oladi. 
2.  Qipchoq  lahjasi.  Bu  lahjada  so‘zlovchilar  O‘zbekistonning 
hamma viloyatlarida istiqomat qiladilar. 
3.  O‘g‘uz  lahjasi.  Bu  lahja  Janubiy  Xorazmdagi  bir  qancha 
shevalarni  o‘z  ichiga  oladi.  Hozirgi  turk  (usmonli),  ozarboyjon, 
turkman  tillariga  asos  bo‘lgan.  Hozirgi  o‘zbek  adabiy  tiliga  Farg‘ona 
va Toshkent shevalari asos qilib olingan. 
O‘zbekiston Respublikasining davlat tili – o‘zbek tilidir. 1989-yil 
21-oktabrda "O‘zbekiston Respublikasining davlat tili haqida"gi qonun 
qabul  qilindi.  1995-yil  21-dekabrda  bu  qonunga  o‘zgartirish  va 
qo‘shimchalar kiritilib, uning yangi tahriri tasdiqlandi. Yangi tahrirdagi 
qonun 24 moddadan iborat.