Anorgul atajonova

shakl yasovchi qo‘shimchalar 
deyiladi.
 
ESDA  TUTING.  Shakl  yasovchi  qo‘shimchalar  vazifasiga  ko‘ra 
ikki  turli  boiadi:  a)  lug‘aviy  shakl  yasovchilar;  b)  sintaktik  shakl 
yasovchilar.
 
BILIB  OLING.  Asosga  qo‘shilib,  uning  ma’nosiga  qo‘shimcha 
ma’no  yuklovchi  qo‘shimchalar 
lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchalar 
deyiladi.  Ularga  ko‘plik,  kichraytirish-erkalash,  sifat  darajalari  va 
boshqa qo‘shimchalar kiradi.
 
O‘zi  qo‘shilayotgan  so‘zni  boshqasiga  bog‘lash  vazifasini 
bajaruvchi  qo‘shimchalar 
sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalar 
yoki 
munosabat shakllari 
deyiladi.  Ularga  egaiik,  kelishik,  shaxs-son  va 
boshqa qo‘shimchalar kiradi. 
 
75-mashq. 
Berilgan  matndagi  so‘zlarning  asos  va  qo‘shimchalarini 
aniqlang. Qo‘shimchalarning asos  ma’nosidan  yangi  ma’no  hosil  qilayotgan 
yoki qilmayotganini ayting. 
 
1. Bo‘ynidan bog‘langan tozi ovga yaramaydi. (Maqol) 2. Devorlari nurab 
qolgan  hovlining  kungay  tomonidagi  ayvonda  keksagina  bir  xotin  kamzuliga 
tugma qadab o‘tiribdi. (S.A.)  
3.  Amirzodamning  so‘zlari  qulingizga  sari  toj  bo‘lsin!  Ertagayoq 
novvoylarga  un  berib,  ochlarga  non  yoptirib  tarqatishni  men  o‘z  zimmamga 
olurman!  (P.Q.)  4.  Mehmonxona  eshigini  ochib  gugurtni  chaqqan  vaqtida 
mehmonxonaning o‘rtasida ikki qulochini keng yozib Poshshoxon turardi. (Ch.) 
5.  Bilib  qo‘ying,  o‘rtoq  Komilov!  haqiqat  egiladi,  lekin  sinmaydi!  Kelajak  va 
tarix  sizning  bu  xatti-harakatlaringizni  kechirmaydi!  (O.Y.)  6.  Yigit  yalt  etib 
qo‘shni  dalaga  qaradi.  U  yerda  xotin-xalajlar,  bola-chaqalar  chuvillashib  paxta 
terishayotgan edi. (M.I.)  
 

---

 
65
76-mashq.
 Nuqtalar o‘rniga qavs ichidagi mos qo‘shimchani qo‘yib, 
gaplarni ko‘chiring. 
  
1.  Rais  qo‘llarini  orqaga  qo‘yib,  katta  qo‘rada  unga-bunga  ko‘z 
tashlab,  otboqar  yo  arava...(-chi,  -soz,  -kash)lar  bilan  u-bu  to‘g‘risida 
so‘zlashib,  kimni  otalarcha  koyib,  kimni  maqtab,  asta  yura  boshladi.  2. 
Xobgohdan  ikki  xona  narida  hashamat...(-li,  -lik,  -kor)  tanobiy  uyda 
allaqachon  tuzib  qo‘yilgan  dasturxon  Mirzoga  muntazir  edi.  3.  Pastda 
qamishzor, botqoq...(-cha, -lik, -zor) va uning ustidan o‘tgan uzun yog‘och 
ko‘prik  bor  edi.  4.  Biz  tavakkalchi  qimor...(-chi,  -boz,  -paz)  emasmiz.  5. 
Biz xalq ishonch bildirib saylagan rahbarlarmiz. 6. Mard...(-chi, -lik, -kor) 
– bu ezgu tuyg‘u, muqaddas fazilat, tabarruk meros. 7. Uning joziba...(-li, -
lik, -dor) chehrasidagi alomat shodlikmi, qayg‘umi, payqab bo‘lmas edi.