Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

2Cu + O₂ = 2CuO 2Mg + O₂ = 2MgO 2Ca + O₂ = 2CaO
Ba’zi metallarga kislorod ta’sir ettirilganda avval peroksidlar hosil bo’ladi:
2Na + O₂ = 2Na₂O₂ 2K + O₂ = K₂O₂
So’ngra bu peroksidlarga metall ta’sir ettirilib oksidlarga aylantiriladi:
Na₂O₂ + 2Na = 2Na₂O K₂O₂ + 2K = 2K₂O
Tuzlarni yoki gidroksidlarni parchalash jarayonida ham asosli oksid hosil bo’ladi:
Cu(OH)₂ = CuO + H₂O CaCO₃ = CaO + CO₂ MgCO₃ = MgO + CO₂
Murakkab moddalarni qizdirishda ham asosli oksidlar hosil boladi:
(СuOH)₂CO₃ = 2CuO + CO₂ + H₂O
Asosli oksidlarning kimyoviy xossalari
Asosli oksidlar suvda eriganda asoslar hosil bo’ladi:
Na₂O + H₂O = 2NaOH K₂O + H₂O = 2KOH
BaO + H₂O = Ba(OH)₂
Asosli oksidlar kislotali oksidlar bilan ta’sirlashib tuzlar hosil qiladi:
СaO + CO₂ = CaCO₃ CuO + SO₃ = CuSO₄
3MgO + P₂O₅ = Mg₃(PO₄)₂
Asosli oksidlar kislotalar bilan ta’sirlashadi:
СuO + H₂SO₄ = CuSO₄ + H₂O MgO + 2HNO₃ = Mg(NO₃)₂ + H₂O
Kislotali oksidlar. Oksidlariga kislotalar to’g’ri keladigan oksidlar kislotali oksidlar deyiladi.Kislotali oksidlar metallmaslarning oksidlari va ba’zi bir metallarning yuqori valentli oksidlari ham kislotali oksidlar hisoblanadi (СrO_3; Mn₂O_{7 ;}MnO₃)_.
Har bir kislotali oksidga kislota to’g’ri keladi:
SO₂ H₂SO₃ SO₃ H₂SO₄ N₂O₃ HNO₂ N₂O₅ HNO₃
P₂O₅ H₃PO₃ P₂O₅ HPO₃  P₂O₅ H₃PO₄ P₂O₅ H₄P₂O₇  Cl₂O HClO Cl₂O₃ HClO₂ Cl₂O₅ HClO₃ Cl₂O₇ HClO₄ CrO₃ H₂CrO₄ CrO₃ H₂Cr₂O₇ SiO₂ H₂SiO₃ Mn₂O₇ HMnO₄ B₂O₃ HBO₂ B₂O₃ H₂B₄O₇ B₂O₃ H₃BO₃ CO₂ H₂CO₃
Odatda kislotali oksidlarni suv bilan o’zaro ta’siridan kislotalar hosil bo’ladi. Faqat kremniy(1V) oksidgina suv bilan o’zaro ta’sir etmaydi.
SO₂ + H₂O = H₂SO₃ SO₃ + H₂O = H₂SO₄
P₂O₃ + 3H₂O = 2H₃PO₃ P₂O₅ + 3H₂O = 2H₃PO₄
N₂O₃ + H₂O = 2HNO₂ N₂O₅ + H₂O = 2HNO₃
CO₂ + H₂O = H₂CO₃ Cl₂O + H₂O = 2HClO
Cl₂O₃ + H₂O = 2HClO₂ Cl₂O₅ + H₂O = 2HClO₃
Cl₂O₇ + H₂O = 2HClO₄ SiO₂ + H₂O = ?
Kislotali oksidlar ishqorlar ta’sirida tuzlar hosil qiladi:
2NaOH + CO₂ = Na₂CO₃ + H₂O 2KOH + SO₃ = K₂SO₄ + H₂O
6NaOH + P₂O₅ = 2Na₃PO₄ + 3H₂O Ca(OH)₂ + N₂O₅ = Ca(NO₃)₂ + H₂O
2KOH + Cl₂O₇ = 2KClO₄ + H₂O Ba(OH)₂ + N₂O₃ = Ba(NO₂)₂ + H₂O
CrO₃ + 2NaOH = Na₂CrO₄ + H₂O 2KOH + Mn₂O₇ = 2KMnO₄ + H₂O
Ma’lum sharoitda kislotali oksidlar tuzlar bilan ta’sirlashadi:
СаСО₃ + SiO₂ = CaSiO₃ + CO₂ 3CaCO₃ + P₂O₅ = Ca₃(PO₄)₂ + 3CO₂
Amfoter oksidlar. Amfoter oksidlar bir paytning o’zida ham kislota ham asos hosil qiladi. Bunday oksidlar ikki yoqlama xossaga ega.
H₂ZnO₂ Cr(OH)₃ Al(OH)₃ 
ZnO Cr₂O₃  Al₂O₃
Zn(OH)₂ HСrO₂ HAlO₂
H₂BeO₂ Mn(OH)₄  Sn(OH)₂
BeO MnO₂ SnO
Be(OH)₂ H₄MnO₄ H₂SnO₂
Amfoterlik xossalari SnO, PbO,GeO va MnO₂ da ham kuzatiladi.Amfoter oksidlar ham kislotalar bilan va ham asoslar bilan o’zaro ta’sirlashadi va mos kislotalarining tuzlarini hosil qiladi:  
ZnO + 2HCl = ZnCl₂ + 2H₂O ZnO + 2NaOH = Na₂ZnO₂ + H₂O
Al₂O₃ + 6HCl = 2AlCl₃ + 3H₂O Al₂O₃ + 2NaOH = 2NaAlO₂ + H₂O
Betaraf oksidlar.Bunday oksidlar qatoriga indifferent, ya’ni tuz hosil qilmaydigan oksidlar kiradi.Ushbu oksidlar kislota ham asos ham hosil qilmaydi.Betaraf oksidlarga CO, NO,N₂O, SiO kabi oksidlar kiradi.
Asoslar. Elektrolit sifatida asoslarning dissosilanishida metall kationi va gidroksil anioni hosil bo’ladi.Agar asos ko’p kislotali bo’lsa dissotsilanish bosqichli boradi.
KOH = K⁺ + OH^- NaOH = Na⁺ + OH^-
Ca(OH)₂ = Ca²⁺ + 2OH^- Mg(OH)₂ = MgOH⁺ + OH^-
Al(OH)₃ = Al(OH)₂⁺ MgOH⁺= Mg²⁺ + OH^-
Al(OH)₂⁺ = AlOH²⁺ + OH^-
AlOH²⁺ = Al³⁺ + OH^-
Kislotalar. Kislotalar eritmada dissotsilanib vodorod kationlarini hosil qiladi.Agar kislota ko’p asosli bo’lsa bunday dissitsilanish jarayoni bosqichli boradi:
HCl=H⁺+Cl^- HNO₃=H⁺+NO₃^- HclO₄=H⁺+ClO₄^-
H₂SO₄= H⁺₊SO₄^2- H₃PO₄=H⁺+HPO₄^2-
HSO₄^-= H⁺+SO₄^2- HPO₄^2-=H⁺+PO₄^3-
Kislota eritmalari nordon ta’mli bo’lib ,lakmus indikatorini qizil rangga kiritadi.Fenolftalein indikatori kislotalar ishtirokida o’z rangini o’zgartirmaydi.
Tuzlar. Tuzlar beshga bo’linadi:o’rta tuzlar,nordon tuzlar,asosli,qo’sh va kompleks tuzlar.
O’rta tuzlar tarkibiga ko’ra faqat metall atomi va kislota qoldig’idan tuzilgan. Ular to’la dissotsilanadi.Shuning uchun ular dissotsilanganda faqat metall kationlari va kislota qoldig’i anionlari hosil bo’ladi:
NaCl=Na⁺+Cl^- K₃PO₄= 3K⁺+PO₄^3-
CuSO₄₌Cu²⁺+ SO₄^2- Fe₂(SO₄)₃=2Fe³⁺+3SO₄^2-
Al(NO₃)₃=Al³⁺+SO₄^2- Na₂SO₄=2Na⁺+SO₄^2-
FeCl₃=Fe²⁺+3Cl^- MgSO₄=Mg²⁺+SO₄^2-
K₄P₂O₇=4K⁺+P₂O₇^4-
Nomlanishi.Nomlashda avval metall, keyin kislota qoldig’i aytiladi. CuSO₄ –mis(11) sulfati;
Al(NO₃)₃ – alyuminiy nirati; Fe₂(SO₄)₃- temir(Ш)sulfati; K₄P₂O₇-kaliy difosfati yoki kaliy pirofosfati; FeSO₄  - temir (П) sulfati va hokazo. Ba’zan tarixiy nomlashlar ham uchraydi. AgNO₃ kumush nitrat yoki lyapis; Na₂CO₃ – natriy karbonat yoki soda;
Nordon tuzlar. Bunday tuzlar tarkibida metall atomi ,vodorod atomi va kislota qoldig’i bo’ladi.Nordon tuzlar ko’p asosli kislotalardan hosil qilinadi.Agar tuz hosil qilish uchun olingan kislota tarkibida faqat bitta vodorod atomi bo’lsa undan nordon tuz hosil bo’lmaydi.Nordon tuzlar quyidagi kislotalardan hosil bo’lishi mumkin:
Kislotalar  Kislota Nordon tuzlarning
Qoldig’i tuzlar nomlanishi
H₂CO₃  HCO₃¹ NaHCO₃ Natriy gidrokarbonat
H₂S HS¹ KHS Kaliy girosulfid
H₂SO₃  HSO₃¹ NaHSO₃ Natriy gidrosulfit
H₂SO₄ HSO₄¹ KHSO₄ Kaliy gidrosulfat
H₃PO₄ H₂PO₄¹ NaH₂PO₄  Natriy digidrofosfat
HPO₄¹¹ Na₂HPO₄  Natriy gidrofosfat
H₄P₂O₇  H₃P₂O₇₁  KH₃P₂O₇ Kaliy trigidrodifosfat
H₂P₂O₇¹¹  K₂H₂P₂O₇ kaliy digidrodifosfat
HP₂O₇^Ш  K₃HP₂O₇ kaliy gidrodifosfat
Nordon tuzlarning dissotsilanishi bosqichli boradi. Eritmada metall kationi, kislota qoldig’i anioni va vodorod kationi mavjud bo’ladi.
KHCO₃K⁺+HCO₃^- Na₂HPO₄2Na⁺+HPO₄^2- H₂PO₄^- Na⁺+H₂PO₄^-
HCO₃^- H⁺ +CO₃^- HPO₄^2-H⁺ +PO₄^3- H₂PO₄^-H⁺ + HPO₄^2-
HPO₄^2-H⁺ +PO₄^3-
CaHPO₄Ca²⁺+HPO₄^2- Ca(H₂PO₄)₂Ca²⁺+2H₂PO₄^-
HPO₄^2-H⁺+PO₄^3- H₂PO₄^- H⁺ +HPO₄²
NaHSNa+ +HS^- 
HS^- H⁺ +S^2-