Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

4- maruza
KIMYOVIY MUVOZANAT. QAYTAR VA QAYTMAS REAKTSIYALAR. LE-SHATELE 
PRINSIPI.
Tayanc so’zlar:qaytar va qaytmas reaktsiyalar, kimyoviy muvozanat,
muvozanat konstantasi, Le-Shatele printsipi, muvozanatni surish. Kimyoviy reaktsiyalarning mexanizmi.
Barcha kimyoviy reaksiyalarni ikkiga qaytar va qaytmas reaksiyalarga bo’lish mumkin. Faqat bir yo’nalishda boradigan reaksiyalar qaytmas reaksiyalar deyiladi. Reaksiya natijasida ko’p miqdorda issiqlik ajralib chiqsa, gaz modda, cho’kma yoki oz dissotsilanadigan moddalar hosil bo’lsa, bunday reaksiyalar amalda qaytmas bo’ladi:
CH₄ + 2O₂ = CO₂ + 2H₂O + Q
Mg + 2HCl = MgCl₂ + H₂
AgNO₃ + NaCl = AgCl + NaNO₃
NaOH + HNO₃ = NaNO₃ + H₂O
Bir vaqtning o’zida ikki qarama-qarshi yo’nalishda boradigan reaksiyalar qaytar reaksiyalar deyiladi. Misol:
N₂ + 3H₂  2NH₃
Reaksiya boshlangan paytda to’g’ri reaksiyaning tezligi katta, teskari reaksiyaning tezligi kichik bo’ladi. Vaqt o’tishi bilan to’g’ri reaksiyaning tezligi kamayib teskari reaksiyaning tezligi ortib boradi. Ma’lum vaqtdan so’ng har ikkala reaksiya tezliklari tezlashadi.
aA + bB  cC + dD
reaksiya uchun tezlikning o’zgarishi grafigi
V₁=k₁[A]^a_*[B]^b V₂=k₂[C]^c_*[D]^d  V₁=V₂
[C]^c_*[D]^d
K=-----------
[A]^a_*[B]^b  
To’g’ri va teskari reaksiyalar tezliklari tenglashgan holat kimyoviy muvozanat deyiladi. Moddalarning muvozanat vaqtidagi kontsentrasiyalari muvozanat kontsentrasiyasi deyiladi. Yuqoridagi ammiak hosil bo’lishi reaksiyasi uchun to’g’ri va teskari reaktsiyalar