Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

KOMPLEKS BIRIKMALARNING KLASSIFIKATSIYASI
VA NOMLANISHI
Kompleks ionning zaryadiga qarab, kompleks birikmalar uchga bo’linadi:
1) kation, [Cu(NH₃)₄]SO₄ = [Cu(NH₃)₄] ²⁺ + SO₄^2-
2) anion  K₄[Fe(CN)₆] = 3K⁺ + [Fe(CN₆)] ^3-
3) neytral [Pt(NH₃)₄Cl₂ ] , [Fe(CO)₅] kompleks birikmalarga bo’linadi.
Nomlanishi. Kompleks birikmalarni nomlashda markaziy atom kompleks hosil qiluvchi ligandlardan keyin o’qiladi. Bunda albatta uning zaryadi ko’rsatiladi. Kompleks ionning zaryadi uni tashkil etuvchilari zaryadlarining algebraik summasiga teng bo’ladi. Shuning uchun markaziy ionning formal zaryadi butun ionning zaryadi orqali ifodalanadi. Ligandlar alfavit bo’yicha ketma-ket keladi, bunda ularning soniga qaralmaydi.
Anionlar nomidagi -it, -id, -at qo’shimchalari o’rniga -o qo’yiladi. Ftorid - ftoro, xlorid - xloro, tsianid - tsiano va hokazo. Suv va ammiak kabi neytral ligandlar "akva", "amin" deyiladi. Ular anionlardan oldin yoziladi va o’qiladi.
[Al(H₂O)₅(OH)]Cl₂  - pentaakvagidroksoalyuminiy (III)-xlorid
[Co(NH₃)₅Cl]Cl₂  - pentaaminxlorokobalt (III)-xlorid.
NO, SO gruppalar to’g’ridan-to’g’ri metall atomi bilan bog’langan bo’lsa, ularni nitrozil, karbonil deyiladi.
Kation kompleks birikmalarda oldin ligandlarning soni, so’ng nomi o’qilib, so’ngra kompleks hosil qiluvchi o’qiladi va uning oksidlanish darajasi ko’rsatiladi, oxiridf tashqi sfera ioni o’qiladi.
[Cu(NH₃)₄]SO₄  - tetraaminmis (II) - sulfat
[Al(H₂O)₆]Cl₃  - geksaakvaalyuminiy (III) - xlorid
[CrCl(H₂O)₅]Cl₂ - xloropentaakvaxrom (III) - xlorid.
2. Anion kompleks birikmalarda oldin tashqi sfera ioni so’ngra ligandlarning soni va nomi o’qilib, oxirida kompleks hosil qiluvchining nomiga –at qo’shimchasi qo’shib o’qiladi va uning oksidlanish darajasi aytiladi.
K₂[Be(OH)₄] – kaliy tetragidroksoberillat (II)
K₄ [Fe(CN)₆ ] - kaliy geksatsianoferrat (II)
Na[BiJ₄] - natriy tetraiodovismutat (III)
3. Neytral kompleks birikmalarni nomlashda avval ligandlarning soni va nomi o’qilib, so’ngra kompleks hosil qiluvchi o’qiladi.
[Fe(CO)₄ ] - tetrakarbonil temir
[Pt(NH₃)₄ Cl₂] - diamindixlor platina.
Kompleks birikmalarning tuzilishini aniqlash. Kompleks birikmalarning tuzilishini bir necha usul bilan aniqlash mumkin.
Almashinish reaktsiyasi orqali quyidagi komplekslarning tuzilishi aniqlangan.
1) PtCl₄ 6NH₃ , PtCl₄4NH₃ , PtCl₄2NH₃ , PtCl₄ 2KCl
Tarkibida 1 mol PtCl₄ 6NH₃  tutgan eritmaga ortiqcha miqdorda
AgNO₃ eritmasidan qo’shilsa, 4 mol AgCl cho’kmaga tushgan. Demak,
hammma  Cl ^-  ionlari tashqi sferada joylashgan.
[Pt(NH₃)₄]Cl₄  = [Pt(NH₃)₄] ⁴⁺  + 4Cl^-
geksaaminplatina (IY) xlorid
PtCl₄4NH₃ eritmasiga ortiqcha AgNO₃ qo’shilsa, 2 mol AgCl cho’kmaga tushgan.
[Pt(NH₃)₄Cl₂]Cl ₂ = [Pt(NH₃)₄Cl₂]²⁺ + 2Cl^-
tetraamindixloroplatina (IY) xlorid
PtCl₄ 2NH₃ eritmasiga kumush nitrat eritmasidan qo’shilsa, cho’kma hosil bo’lmaydi, chunki xlor ionlarining hammasi ichki sferada joylashgan.
[Pt(NH₃)₄ Cl₄] diamintetraxloroplatina –neytral kompleksdir.
PtCl₄ 2KCl eritmasida ham kumush nitrat ta’siridan cho’kma hosil bo’lmagan.
K₄[PtCl₆] = 2K⁺ + [PtCl₆] ^2-
kaliy geksaxloroplatina (IY)
Bundan tashqari kompleks birikmalarning tuzilishini molyar elektr o’tkazuvchanlik va rentgenstrukturaviy tahlil orqali ham aniqlash mumkin: