Annotatsiyasi tayanch so‘zlar: folklor, ertak, boshlang‘ich, sinf, xalq ertagi, muallif ertagi, o‘qituvchi, dars, o’qish. Tadqiqot obyekti

III.3. Tajriba-sinov natijalari
“Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi”da O‘qish predmeti bo‘yicha o‘quv yili yakunida 3-sinf o‘quvchisining tayyorgarligiga qo‘yiladigan talablar quyidagilardan iborat:
3-sinf bitiruvchisi ertak janriga mansub asarni farqlay bilishi, mazmuniga munosabat bildira olishi, ertakdagi so‘zlarni izohlay olishi, ertak qahramonlari ishtirokida kichik ertak tuza olishi, ertaklarni to‘g‘ri, ongli, ifodali, sidirg‘a o‘qiy olishi, o‘qilgan ertakka reja tuza olishi, ertak mazmunini qisqartirib, qayta hikoyalay olishi, ertak mazmuni yuzasidan o‘z mulohazalarini bildira olishi, ertak matnidan bir daqiqada 60-70 so‘zni o‘qiy olishi; maktab kutubxonasidagi kitoblardan unumli foydalana bilish, mustaqil o‘qish uchun bir mavzu doirasida bir nechta ertak tanlay bilish va ifodali o‘qishi zarur ekan. Bola dasturda belgilangan bilimlarni kamida davlat standart talablari darajasida o‘zlashtirilishi kerak. O‘zlashtirish sinfda o‘qish va sinfdan tashqari o‘qish darslarida amalga oshiriladi.
Sinfda o‘qish darslari 3-sinf O‘qish kitobi asosida tashkil etiladi. Darslikdan bir necha xalq ertaklari o‘rin olgan. Ertаklаrni o‘rgаtishdа bаrchа bоshlаng‘ich sinflаrdа tа’lim nаzаriyasining оnglilik tаmоyiligа to‘lа аmаl qilish tаqоzо etilаdi. Shuning uchun hаm mustаqil hоldа o‘quvchilаrning qiyoslаsh, sоlishtirish, to‘g‘ri хulоsа chiqаrishlаri tаshkil etilаdi. Ertakni o‘qish va tahlil qilish badiiy hikoya tarzida uyushtiriladi. Bolalar o‘qituvchi rahbarligida ertakda qatnashuvchilarning xulq-atvori ayrim xatti-harakatlarini baholaydilar, ularning bir-birlariga bo‘lgan munosabatlarini aytadilar va shular asosida ayrim obrazlar haqida xulosalar chiqaradilar. Ertak rejasini tuzadilar, ertak qismlarini rollarga bo‘lib o‘qiydilar. Ertak ustida ishlashda bolalarni ertakni o‘qishgagina emas, balki uni aytib berishga o‘rgatish ham muhimdir. Ertak aytish og‘zaki nutqini o‘stiradi, bolalar nutqini yangi so‘z va iboralar bilan boyitadi, ona tiliga muhabbatni tarbiyalaydi.

Bog‘lanishli nutqning rivojlanganlik darajasi	Yil boshida				Yil oxirida
	Eng yuqori	Yuqori	O‘rta	Past	Eng yuqori	Yuqori	O‘rta	Past
Hayvonlar haqidagi ertaklar	4	14	8	4	6	17	6	1
Sehrli ertaklar	3	13	10	4	4	14	10	3
Maishiy ertaklar	5	15	7	3	6	17	5	2

Ilg`or pedagogik texnologiyaning markazida ta’lim jarayonning rahbari hamda shu jarayonning subyekti ham obyekti bo`lgan o`qituvchi va o`quvchi turadi. Shunday ekan, bu ikki shaxsning hamkorligi, o`zaro muloqoti, bir-biriga ko`rsatadigan ta’siri eng zamonaviy va milliy talablar asosida tashkil topishi kerak. Buning uchun birinchi navbatda, o`qituvchi ta’lim-tarbiya jarayoni oldiga qo`yilgan talablar, ta’limni tashkil etish va boshqarish tamoyillari hamda yullari, o`quvchini aqliy va jismoniy jihatdan rivojlantirish usullari, u bilan hamkorlik qilish, uni o`qishga, o`rganishga yunaltirish, o`quvchi shaxsi faoliyatini to`g`ri tashkil etish, ular bilan muloqotga kirishish, muoammo va kelishmovchiliklarni bartaraf etish, sinfda ijodiy, ishchan muhitni vujudga keltirish, o`quvchi faoliyatini aniq va to`g`ri baholash metodlari bilan qurollangan bo`lishi lozim.
O`qituvchining samarali faoliyati ko`rsatishiga yunaltirilgan, darsning metodik ishlanmasidan farqli o`laroq, ta’limning pedagogik texnologiyasi ta’lim oluvchilarga yunaltirilgan bo`lib, bolalarning shaxsiy hamda o`qituvchi bilan birgalikdagi faoliyatini hisobga olgan holda, o`quv materiallarini o`zlashtirishga qaratilgan bo`ladi. Pedagogik texnologiyaning markaziy muammosi o`quvchi shaxsini rivojlantirish orqali ta’lim maqsadiga erishishni ta’minlashdan iborat.
Pedagogik texnologiyaning tamoyillari quydagilardan iborat: kafolatlangan yakuniy natija, ta’limning mahsuldorligi, teskari aloqaning mavjudligi, ta’lim maqsadining aniq shakillanganligi.
Dars jarayonida umumiy yoki mavhum tushunchalar o‘rniga aniq ilmiy asoslangan ma’lumotlar berish va boshqalar. Bugungi taraqqiyot har bir o‘qituvchidan o‘ziga xos ijodkorlikni, malaka va tajribani taqozo etmoqda. Bu, o‘z navbatida, ona tili va adabiyot fani o‘qituvchilari zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. XXI asr muallimi yuksak taraqqiy etib borayotgan bugungi fan-texnika yutuqlariga har doim hozirjavob bo‘lishi, ulardan o‘z darslarida samarali foydalana olishi kerak bo‘lmoqda. Darslarda qo‘llanadigan interaktiv usullar o‘quvchilarda o‘z ona tili va yurtiga mehr-muhabbat tuyg‘ularini uyg‘otish, ularni mukammal savodxonlik darajasiga ko‘tarish, mantiqiy aniq va to‘liq nutq sohibi bo‘lishiga erishish kabi muhim vazifalarni bajarishni nazarda tutadi. Ona tili darslarida o‘tiladigan mavzuga oid materiallarni topish, ularni bajarishda o‘yin usullaridan foydalanish yaxshi natija beradi.
Folklor manbalariga ega adabiy ertakni xalqaro ertak syujeti doirasida har tomonlama tahlil qilish bilan yakunlandi .­
Shakllantiruvchi eksperimentning amaliy bosqichi natijalari boshlang'ich sinf o'qituvchilariga boshlang'ich maktabning ikkinchi sinfidan boshlab, ilgari ma'lum bo'lgan asarni sharhlash bo'yicha ijodiy ish olib borishni tavsiya qilish imkonini berdi:
ikkinchi sinf: jamoaviy ajoyib remeyk-film lentasi; o'qituvchi tomonidan remeykning og'zaki "ovozi ";­
uchinchi daraja: oilaviy remeyk; hikoya chizig'i bola tomonidan darsda ixtiro qilinadi, uyda remeykning yozma dizayni;
to‘rtinchi sinf: darsda muallifning remeyk; sinfda remeyk yozish.
Remeykni yaratish bo'yicha eksperimental ishlar quyidagi ­xulosalarga olib keldi:
maktab o'quvchilari remeyklarni yozishni yaxshi ko'rardilar, ular bu ishni ­qiziqarli va zarur deb bilishardi;
bolalar qanchalik kichik bo'lsa, tayyorgarlik ­ishlariga ko'proq vaqt kerak bo'lgan va yozma ishda adabiy bilim kamroq aks etgan;
oilaviy remeyk yaratish bo'yicha ijodiy ish eng yaxshi dam olish kunlari amalga oshiriladi;
ikkinchi sinfda bir xil janr va bitta mavzudagi ikkita asar bilan ishlashni tavsiya qilamiz ­va xalq remeykini ixtiro qilishni jamoaviy istaklarni muhokama qilish va zamonaviy qahramonlar turini yaratish bilan cheklaymiz; yaratilgan lenta ovozini o'qituvchi o'z zimmasiga olishi kerak;
bizning fikrimizcha, uchinchi sinfdan boshlab bolalarni mualliflik ertaklarini tuzishga yoki ilgari ma'lum bo'lgan ertaklarni sharhlashga maqsadli ravishda o'rgatish kerak.
Bundan tashqari, ­3-sinf o‘quvchilari tomonidan yaratilgan oilaviy remeyk va 4-sinf o‘quvchilari tomonidan yaratilgan mualliflik remeyklarini tahlil qildik. Tahlil qilish uchun har bir turdagi 10 ta eng qiziqarli remeyk tanlab olindi.
Agar remeyklardagi istaklarga ijtimoiy yo'nalish berilsa va ­jamiyat ehtiyojlari sifatida qaralsa, 40% ning eng ezgu orzusi - turmush sharoitini yaxshilash; Bolalarning 30 foizi yangi mashinaga ega bo'lishlari kerakligini aytdi. Bizning zamonamizda eng ko'p so'raladigan uchta narsa uyali telefon tomonidan to'ldiriladi, bu istakni bolalarning 20 foizi e'lon qildi.
Ajoyib tur tamoyillariga ko'ra ortishi kerak bo'lgan istaklarning moddiy qiymatini aniqlash qiyin . ­Misol uchun, №4 remeyk "Ochko'zlik" da qahramon ketma-ket qor avtomobili, vertolyot va yaxtani so'raydi. O'qituvchining, ehtimol, vertolyot yaxtadan qimmatroq va istaklarni orqaga qaytarish kerak, degan so'zlariga remeyk muallifi "bu qanday yaxtaga bog'liq" degan haqiqatga murojaat qildi. Shu sababli, bir xil tovarlar uchun narxlarning beqarorligi va xilma-xilligini hisobga olgan holda, biz istakning narxiga kirmadik, lekin bahsli masalalarda biz bolalar bilan kelishib oldik, ular keyingi istak, ularning fikriga ko'ra, ularning fikriga ko'ra qimmatroq ekanligini ta'kidladilar. oldingi.
Ajoyib tipidagi tamoyillarga ko'ra halokatli bo'lishi kerak bo'lgan so'nggi istakning ixtirosiga boshqacha munosabatda bo'lishdi:­
Hayvonlar malikasiga aylanish", "Galaktika ustasi bo'lish" kabilarni o'qiymiz ;­
Kampirning so'nggi qo'shaloq iltimosiga taqlid qilib, remeyklarni bajarishdi . ­Pushkin: "dengiz bekasi" bo'lish va baliq uning posilkalarida bo'lishi kerak edi; remeyklarda qahramonlar ko'pincha prezident bo'lishni xohlashadi va sehrli yordamchilar mamlakatdagi eng muhim shaxsga "xizmat qilishi", "bo'ysunishi" yoki "topshiriqni bajarishi" kerak;
15% bolalar ertakdagi kampirning oxirgi istagini qisman taqlid qiladi. Pushkin; ularning soxta qahramonlari ijtimoiy mavqeini oshirishga muhtoj emas ­, balki o'zlarining "injiqliklari" ning bajarilishi yoki sehrli yordamchining abadiy xizmatkorligi bilan kifoyalanadilar;
Remeykni yaratgan bola qanchalik katta bo'lsa, ­uning ma'naviy ehtiyojlari shunchalik ko'p moddiy qadriyatlar ustunlik qiladi. Albatta, bolalar moddiy boylik yaratish an'analariga ko'r-ko'rona amal qilgan deb taxmin qilish mumkin, ammo remeyklarning barcha qahramonlarining 80 ta tilaklaridan faqat ikkitasi "ota-ona janjallashmaydi" va "hamma narsa yaxshi" degan ma'naviy iltimos bor. yaxshi." Ma’lum bo‘lishicha, zamonaviy bolalarga na salomatlik, na omad, na yaxshi bilim kerak; ularda o'yinchoqlar (bir istak) bilan bog'liq bo'lgan bolalik istaklari deyarli yo'q, itga (bir istak) yoki boshqa hayvonga ega bo'lish istagi bilan.
Ertaklarga xos bo'lgan va uchta asosiy qahramondan iborat bo'lgan an'anaviy munosabatlar modeli: vositachi, sehrli yordamchi va soxta qahramon, remeyklarda turli yo'llar bilan taqdim etilgan:
Munosabatlarning to'liq modeli (vositachi, sehrli yordamchi va soxta qahramon) 55% bolalarning ishlarida saqlanib qolgan;
Munosabatlarning qisman modeli - vositachisiz - 40% bolalarning ishlarida;
Munosabatlarning qisman modeli - sehrli ­yordamchisiz - 5% bolalarning ishlarida.
Ommaviylikka, hokimiyatga intilayotgan soxta qahramonlar toifasiga o'tish baxtiga sazovor bo'lgan ijobiy ertak qahramonini afzal ko'rishdi. ­boylik. O'qituvchining savoliga: "Nega remeyklaringizdagi chol rolidan bosh tortdingiz?" ular deyarli bir xil javob berishdi. "Jarohatlangan qahramonning o'zi hech narsa qilmaydi, sehrli yordamchi u uchun hamma narsani qiladi. Nega u kerak? yoki "U har doim nimadir etishmayotgan yovuz va ochko'z qahramonga xizmat qiladi, shuning uchun chol faqat uning o'yinchog'iga aylanadi".
Munozarali munosabatlar tizimida qurilgan "Haqiqiy ­"a'lo talaba". Muallif sehrli yordamchining xizmatlaridan voz kechib, 5-sinf o'quvchisi rolida soxta qahramonni qoldirib, soxta qahramonning ota-onasi rolini o'ynagan jarohatlangan qahramonni qoldirdi.
Remeyklarda sehrli yordamchining rolini ­folklor manbalarida odat bo'lganidek, nafaqat baliq, hayvonlar yoki o'simliklar o'ynaydi, balki zamonaviy bolalarning fikriga ko'ra, bu rolga hatto ota-onalar ham mos keladi.