|
Sanoatning bir tomonlama rivojlantirilishi. O’ta markazlashtirilgan ma'muriy-buyruqbozlik, yakka- hokimlik tizimi hukmronlik qilgan 70-yillarda ham Ittifoq markazida belgilangan reja va qarorlarda O’zbekiston-ning chinakam manfaatlari, o’ziga xos sharoiti va imkoniyatlari hisobga olinmadi. Iqtisodiyotning asosiy rivojlanish yo’llari yuqoridan belgilab berildi. o’zbe-kiston respublikasining huquqlari iqtisodiy siyosatni bel-gilashda ham cheklangan edi. Sanoatning rivojlanish sur'atlari pasayib ketdi. Ishlab chiqarishning umumiy hajmida yengil sanoat ulushi 1970-yilgi 40,7%dan 1986-yilda 38,4%ga, oziq-ovqat sanoati ulushi 41,6%dan 13,5%ga tushib ketdi. Bu davrda iqtisodiyotni rivojlan-tirishda xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlar ishlab chiqaradigan va chetga yuboradigan, nisbatan oz mehnat talab qiladigan xom ashyo tarmoqlarini birinchi navbat-da rivojlantirish ko’zda tutildi. Respublikadagi sanoat korxonalarining asosiy qismi tashib ketishga yo’naltiril-gan mahsulotlarni isbJab chiqarishga moslashtirildi.
O’sha yillarda O’zbekistonda bir qancha ip gazlama va shoyi gazlama, turli trikotaj buyumlar ishlab chiqara-digan yirik korxonalar qurildi. Buxoro ip gazlama kom-binati, Toshkent «Qizil tong» tikuvchilik ishlab chiqarish birlashmasi, Marg’ilon «Atlas» firmasi shular jumlasidan.
Urganch, Namangan, Shahrisabz, Uychi, Guliston, Qo’rg’ontepa va boshqa shaharlarda shoyi to’qish fab-rikalari, Quvasoyda chinni zavodi, Xivada gilam kombi-nati ishga tushirildi.
1976—1980-yillarda respublikada jami 23 ta yengil sanoat korxonasi qurildi. Biroq ularni joylashtirish puxta rejalashtirilmasdan amalga oshirildi. Masalan, 80-yillar boshida bu tarmoq mahsuloti hajmining 60%ini ishlab chiqarish Toshkent va Samarqand shaharlariga, 27%i Andijon, Buxoro, Namangan, Qo’qon shaharlariga to’g’ri kelgan bo’lsa, Jizzax va Termiz shaharlarida birorta ham tikuvchilik korxonasi yo’q edi.
Qoraqalpog’iston, Xorazm, Surxondaryo, Qashqa-daryo va Jizzax viloyatlarida ish bilan ta'minlanmagan anchagina aholi mavjud edi. Shu bilan birga, keng xalq iste'mol mollarini ishlab chiqarish aholi jon boshiga o’rtacha respublika darajasidan 2 baravar kam edi. Shun-ga qaramay bu joylarda filial va sexlar juda kam qurildi.
70-yillarning boshlarida O’zbekistonda tayyorlangan mahsulotlar bilan aholining eng zarur mollar (kiyim-kechak, trikotaj, poyafzal) ga bo’lgan ehtiyoji yarmiga qondirilgan bo’lsa, 80-yillar o’rtalarigacha bo’lgan davr-da bu sohada sezilarli o’zgarish bo’lmadi. Bu davrga kelib kiyim-kechaklarga bo’lgan aholi ehtiyojining chorak qismi, trikotaj va ip gazlamalarga ehtiyojning uchdan biri, poyafzalga bo’lgan ehtiyojning deyarli yarmi chetdan keltirish hisobiga qondirilardi.
Respublika yengil va mahalliy sanoatining bunday ahvolga tushishiga yetishtirilgan xom ashyoning asosiy qismi Ittifoq markaziy rayonlariga olib ketilishi sabab bo’ldi. O’zbekiston faqat o’z xom ashyosi hisobiga aholi talabini to’la qondirishi mumkin edi. Biroq yengil sano-atning muhim tarmog’i bo’lgan to’qimachilik imkoni-yatlaridan yetarli foydalanilmay, orqada qolib keldi. Sanoatda tayyor mahsulotning ulushi atigi 50%ni tashkil etardi. Qishloq xo’jalik mahsulotining 80%dan oshig"i, jumladan, paxtaning 91%i mutlaqo ishlanmasdan respublikadan tashib ketilardi. Korxonalarning ko’pchili-gi mahsulotni respublika ichki bozori uchun emas, balki tashib ketish uchun takror ishlab chiqarardi. Respub-likadan olib ketilgan mahsulotning uchdan ikki qismi xom ashyo, materiallar va chala tayyor mahsulotlar ekanining o’zi ham ijtimoiy ishlab chiqarish tuzilishida-gi chuqur nomutanosiblikdan darak beradi.
Yuqoridagilardan xulosa qilib, sanoatimiz bir yoqla-ma, asosan paxtachilik bilan bog’liq tarzda rivojlangani, xom ashyo yetishtiradigan holga tushib qolgani, yaxlit rivojlanish yo’liga, aholi ehtiyojlarini qondirishga o’t-kazilmagani, sanoat, fan-texnika imkoniyatlarining kat-ta qismi to’g’ridan-to’g’ri keraksiz qurilish va mudofaa maqsadlariga yo’naltirilganini qayd etishga to’g’ri keladi.
Sanoat korxonalari, ularning mahsuloti son jihatdan o’sganiga qaramay, 70-yillarning boshidan e'tiboran respublika industriyasining rivojlanisbida tanglik holati zo’rayib bordi. Bu sanoat ishlab chiqarish hajmi, mehnat unumdorligi o’sish sur'atlarining pasaygani, mahsulot sifatining yomonlashgani va boshqa muhim iqtisodiy ko’rsatkichlar bilan ifodalandi. Urushdan keyingi dast-labki yillarda sanoat yalpi mahsulotining o’rtacha yillik o’sish sur'atlari 10—15%ni tashkil qilgan bo’lsa, keyingi besh yilliklarda 5—7% darajasida turib qoldi.Mehnat unumdorligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar kutilgan natijani bermadi. Mehnat unumdorli-gining o’sishi 1976— 1980-yillarda 2,2%dan oshmadi, 1981-1985-yillarda esa l,3%ga tushib ketdi.
Buyruq bilan zo’ravonlik qilish, irodani bo’g’ib qo’yish sharoitlarida industriyadagi jamoat mulki amalda egasiz qoldi. Ishchilar ishlab chiqarish vositalaridan be-gonalashtirildilar. Bu misli ko’rilmagan xo’jasizlikka, mehnat va ijtimoiy hayotdagi faollikning pasayib ketishi-ga olib keldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
