|
Adabiyot va san'at. Urushdan keyingi davrda O’zbek adabiyotida urush aso-ratlarini tugatib, xalq xo’jali-gini tiklash va rivojlantirishga bel bog’lagan O’zbek xalqining fidokorona mehnati, tinchlik uchun kurashi kabi masalalar badiiy tahlil qilindi.
Urush yillari voyaga yetgan ko’plab ijodkorlar adabiyotga kirib keldilar. Said Ahmad, Asqad Muxtor, Hamid G’ulom, Mirmuhsin, Turob To’la, Shukrullo, Ramz Bobojon, Rahmat Fayziy, Mamarasul Boboyev, Ibrohim Rahim, Mirzakalon Ismoiliy, Pirimqul Qodirov, Odil Yoqubov, Saida Zunnunova kabi yozuvchi va shoirlar adabiy jarayonni jonlantirib yubordilar. Oldingi yillarda bolalar adabiyotida oqsash sezilardi, bu soha namoyandalari oz edi. Urushdan keyingi yillarda bolalar adabiyotiga qator o’ziga xos yozuvchi va shoirlar kirib keldi. Quddus Muhammadiy, Shukur Sa'dulla, Ilyos Muslim, Qudrat Hikmat, Po’lat Mo’min kabi shoirlar, Hakim Nazir, Adham Rahmat kabi yozuvchilar shular jumlasidandir.
50—60-yilarda O’zbek adabiyotida proza janrida ko’plab asarlar yaratildi. Romanchilikda 20 dan ortiq asar, jumladan, Oybekning «Oltin vodiydan shabadalar», Parda Tursunning «O'qituvchi», Abdulla Qahhorning «Qo’shchinor cbiroqlari», A. Muxtorning «Opa-sin-gillar» kabi romanlari nashr etildi. Oybek o’z asarida urushdan keyingi yillardagi dehqonlar hayotini tahlil qildi. A. Qahhor O’zbek qishlog’ini kollektivlashtirish davridagi dehqonlar hayotini haqqoniy tasvirladi. Parda Tursun romanida O’zbek o’qituvchisining shakllanishi yozuvchining o’z boshidan kechirgan voqealar asosida yoritildi. «Opa-singillar» romanida O’zbek xotin-qizlari-ning katta ijtimoiy hayotga kirib borishi aks ettirildi.
Mirzacho’lni o’zlashtirish, O’zbek dehqonlarining faoliyatiga bag’ishlangan yirik prozaik asarlar yaratildi. Sh. Rashidovning «G'oliblar», «Bo’rondan kuchli» romanlari, S. Ahmadning «Ufq« trilogiyasi, R. Fayziy-ning «Cho'lga bahor keldi» qissasi shular jumlasidan.
Ayniqsa, she'riyat juda sermahsul bo’ldi. Bunda katta avlod vakiUari — G’afur G’ulom, Uyg’un, M. Shayx-zoda, Zulfiya, Habibiy, G’ayratiy va boshqalar yetakchi-lik qildilar. G’afur G'ulom ijodi markazida tinchlik uchun kurash masalalari, do’stlik motivi turdi. Uning «Vaqt», «Yashasin tinchlik» va boshqa she'rlari ma'no jihatdan chuqurligi, falsafiy teranligi bilan ajralib turadi.
Urushdan keyingi davrda shoirlar ijodiy izlanishda bo’ldilar. O’zbek she'riyatida turkum she'rlar, yangi poema va dostonlar yaratildi. M. Boboyevning «Eron osmoni ostida», Mirtemirning «Qoraqalpoq daftari» she'riy turkumlari e'lon qilindi va yuksak baholandi. Asqad Muxtorning «Po’lat quyuvchi», Oybekning «Qizlar», Mirmuhsinning «Usta G'iyos» dostonlarida yaratuvchi inson obrazi yaratildi.
Dramaturglar ham bir qancha mukammal pyesalar yozib, sahnaga chiqardilar. K.Yashinning «General Rahimov», N.Safarovning «Sharq tongi», S.Abdullaning «Muqimiy» dramalari O’zbek sahnasi repertuaridan munosib o’rin oldi. A.Qahhorning «Yangi yer», «0g’riq tishlar», «Tobutdan tovush» komediyalari katta shuhrat qozondi.
O’sha yillarda jamiyatda ro’y bergan salbiy jarayonlar O’zbek adabiyotini ham chetlab o’tmadi. Ko’pgina adabiyotshunoslik asarlarida milliy adabiyotning rivoj-lanishi «ulug’ g’alabalar»ga nisbatan berildi. Hayotga bunday yondashish adabiyotda xom asarlar yaratilishiga yo'1 ocbib berdi. Bu illat hayotdan yiroq balandparvoz she'rlarda, nasrda voqelikning murakkab tomonlarini chetlab o’tishda, dramaturgiyada esa konfliktning zaif-ligida ko’rindi.
Badiiy adabiyotga mafkuraviy ta'sir ko’rsatish vositasi deb qaralgan totalitar tartibot sharoitida adabiyot arboblari amalda hukmron doiralarning ijtimoiy buyurt-masini bajarishga majbur bo’ldilar. Bu buyurtma par-tiyaviylikni va sinfiylik nuqtai nazaridan turib, marks-cha-lenincha ta'limotga asoslangan asarlar yaratishni ko’zda tutardi. Ijod erkinligi deyarli cheklangan edi. Uning chegaralarini odatda partiya komitetlari, senzura belgilab berardi. Sovet voqeligini tanqidiy tahlil qilish, milliy an'analar, o’tmishni xolisona baholashga bo’lgan har qanday urinishlar ta'qibga olinardi.
O’zbekiston yozuvchilari teatr va musiqa arboblari bilan ijodiy hamkorlikda samarali ish olib bordilar. Bu davrda A.Hidoyatov, S.Eshonto'rayeva, H.Nosirova, L.Sarimsoqova, Sh.Burhonov, MTurg’unboyeva, Tamaraxonim, GJzmaylova singari O’zbek sahnasi usta-lari dong taratdilar.
Hamza nomidagi O’zbek drama teatri milliy tomoshabinni jahon dramaturgiyasining yuksak namu-nalari bilan tanishtiruvchi dargohga aylandi. Bu teatr Shekspirning «Otello», Shayxzodaning «Jaloliddin», FLOlimjonning «Muqanna», Uyg’un va LSultonning «Alisher Navoiy», Shayxzodaning «Mirzo Ulug’bek» sin-gari yorqin asarlarini sahnalashtirdi. Teatr o’z sahnasini milliy dramaturglar ixtiyoriga berib, O’zbek dra-maturgiyasi va teatr san'atining rivojlanishida katta rol o’ynadi.
Milliy opera va balet san'ati jiddiy rivojlandi. A. Navoiy nomidagi O’zbek davlat opera va balet teatri MAshrafiyning «Dilorom», S.Yudakovning «May-saraning ishi», S.Boboyevning «Hamza», A.Koz-lovskiyning «Ulug’bek» operalarini muvaffaqiyatli sah-nalashtirdi.
O’zbek musiqa madaniyati yiidan-yilga rivojlanib bordi. O’zbek davlat filarmoniyasi, Toshkent konserva-toriyasi va boshqalarida O’zbek musiqachilari o’z ijodiy faoliyatlarini o’stirdilar. O’zbek ashula va raqs ansambli, boshqa musiqiy jamoalar o’z ijodiy qiyofalariga ega bo’ldilar. Ular milliy va boshqa respublikalar bastakorlari hamda chet ei klassik asarlarini muvaffaqiyat bilan targ’ib qilib bordilar.
Kino O’zbekiston madaniy hayotining muhim qismi-ga aylandi. Respublikada iste'dodli kinematografchi kadrlar: rejissyorlar, operatorlar, stsenariychilar yetishib chiqdi. K.Yormatov, MQayumov, Y.A'zamov, Sh.Ab-bosov, L.Fayziyev, Z.Sobitov kabi kino arboblarining nomi respublikadan tashqarida ham mashhur bo’ldi.
Shunday qilib, O’zbekistonda san'at umuman rivoj-lanib bordi. Biroq ma'naviy madaniyatning barcha sohalari kabi, san'at ham hukmron mafkura tazyiqiga uchradi. San'atni mafkuralashtirish, baynalmilallash-tirishga urinish amalda ruslashtirishga olib keldi. Bu siyosat milliy madaniyat, san'atning rivojlanishiga salbiy ta'sir ko’rsatdi. San'atning barcha sohalarida milliy ruhga ega bo’lgan asarlar soni keskin kamaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
