Annotasiyasi

1.2§. O’zbek tilshunosligida obrazli ifoda tushunchasining talqini
Tilshunosligimizda lingvomadaniy yondashuvda tadqiq qilinishi lozim boʻlgan obrazli ifodalardan biri mubolagʻadir. Mubolagʻa nafaqat badiiy asarlarda qoʻllanuvchi uslubiy figura, balki insonning voqelikni idrok etish tarzini koʻrsatuvchi hodisa hamdir. Mubolagʻa soʻzdan tortib matngacha boʻlgan sathda namoyon boʻladi: Gulijonning koʻzidan ohular uyaladi. Kiprigini koʻtarsa, Osmonlar suyanadi (I.Mirzo. “Birinchi sevgi”). Tilimizda olamning lisoniy
manzarasini mubolagʻa vositasida yaratish mahsuli sifatida shunday oʻziga xos birliklar yuzaga kelganki, ularda olam va lison munosabatlarining betakror jihatlarini kuzatish mumkin. Shu bois oʻzbek tilidagi mubolagʻalarni olamning lisoniy manzarasini yaratish bilan uzviylikda tahlil etish lingvomadaniy tadqiqotlar koʻlamini yanada kengaytirishga xizmat qiladi. Oʻzbek lingvomadaniyatshunosli-gida tadqiqqa tortilmagan mavzulardan biri lingvomadaniy kodlar hisoblanadi. Lingvomadaniy kodlar xususan frazeologizmlar va maqollarda mazkur birliklarni shakllantirishda asos vazifasini oʻtaydi. Masalan, juda koʻp frazeologizmlarning shakllanishida somatik kodlar (bosh, koʻz, qoʻl, burun, oyoq, jigar, oʻpka, panja), zoomorf kodlar (it, mushuk, qoy, xoʻroz ) tayanch komponent boʻlgan. Umuman, har bir obrazli turgʻun birikma asosida muayyan lingvomadaniy kod yotadi. Oʻzbek tilidagi frazeologizmlarni mana shu nuqtayi nazardan oʻrganish va lingvomadaniy kodlar asosida tasnif qilish orqali oʻzbekona tafakkur modellarini yaratish, millat lisoniy ongiga xos mexanizmlarni yoritib berish mumkin.
Lingvomadaniy kodlar xalq maqollarida ham namoyon boʻladi. Bu, ayniqsa, metaforik va oʻxshatish mazmunli maqollarga xos jihat hisoblanadi. Bunday maqollarda qoʻllangan lingvomadaniy kodlar xalqning oʻz qadriyatlariga munosabatini yaqqol namoyon etadi. Buni Sabr tagi – oltin, Kekkayish terakka yarashar, Ona yurting - oltin beshik kabi koʻplab maqollarda koʻrish mumkin.
XXI asr oʻzbek tilshunosligi ona tilimizning betakror jozibasini yangicha tafakkur, yangi ilmiy qarashlar asosida tadqiq etuvchi yangi tilshunoslik sifatida shakllan-moqda. Bunda lingvomadaniy tadqiqotlar muhim oʻrin egallaydi. Ular tilimiz mohiyatining yanada teran tavsiflanishiga, oʻzbek lisoniy shaxsining oʻziga xos qiyofasini yaratishga xizmat qiladi. Hozirgi globallashuv davrida esa bu nihoyatda katta e’tibor qaratilayotgan muhim masalalardan biri hisoblanadi.