Aniq va tabiiy fanlar

Nazorat savollari

1. 
   Axborot tizimi deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Axborot tizimlarining asosiy xususiyatlari va vazifalarini aytib bering?
   
3. 
   Qanday integrallashgan tizimlarni bilasiz? Ularni sanab uting.
   
4. 
   Taksimlangan ma’lumotlar ombori haqida gapirib bering.
   
5. 
   Ma’lumotlarni chegirish deb nimaga aytiladi?
   

“BILAMIZ / BILISHNI XOHLAYMIZ / BILIB OLDIK”

№	Mavzuga doir ma’lumotlardan qaysilari to’g’risida bilasiz?	Nimalarni bilib oldingiz?	Nimalarni bilishni xohlardingiz?

«TUSHUNCHALAR TAHLILI» TEXNOLOGIYASI

	TUSHUNCHA	MAZMUN
	Tizim	Yagona maqsad yo’lida bir vaqtning o’zida ham yaxlit, ham o’zaro bog’langan tarzda faoliyat ko’rsatadigan bir necha turdagi elementlar majmui tushuniladi.
	Axborot tizimi	Belgilangan maqsadga erishish uchun axborotlarni shakli va mazmuniga ko’ra turlarga ajratish, ularni saqlash, izlash va qayta ishlash prinsiplariga, qayta ishlashda qo’llaniladigan usullar, shaxslar hamda vositalarning o’zaro bog’langan majmuiga

5
“TASDIQLAYMAN”
O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari ______________ O`.Temirov
“_____” _________ 201___ yil
- MAVZU: AXBOROTLARNI AVTOMATLASHGAN HOLDA IZLASH. BILIMLAR OMBORI

AMALIY DARS REJASI № 5
Mashg`ulot o`tkaziladigan joy: Kompyuter xonasi

Guruhlar	11	12	13	14	15	16	17	18	19
Dars o`tiladigan sana

1. O`quv fanining nomi: Informatika va axborot texnologiyalari.
Mavzu nomi: Axborotlarni avtomatlashgan holda izlash. Bilimlar ombori
Darsning maqsadlari:
a) ta’limiy: Axborotlarni avtomatlashgan holda izlash. Bilimlar ombori haqida tushuncha berish.
b) tarbiyaviy: O`quvchilar bilimini oshirish.
v) rivojlantiruvchi: O`quvchilar dunyoqarashini rivojlantirish.
Darsdan kutilayotgan natijalar – mavzuni o`zlashtirgandan so`ng o`quvchilar quyidagi bilim va ko`nikmalarga ega bo`ladilar:

1. 
   Axborotlarni avtomatlashgan holda izlash.
   
2. 
   Axbrotlarni ko’rib chiqish.
   
3. 
   Indeksli fayllar.
   

Ta’lim metodlari: “Qor bo`ron” usuli
Baholash metodlari: Savol-javob
Axborot manbalari va texnik vositalari: Kompyuter, proyektor, slaydlar, plakatlar
Dars turi: Amaliy
Darsga ajratilgan vaqt miqdori: 90 minut
Uyga vazifa: O`tilgan mavzuni o`qib kelish
AMALIY DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

T/r	Mashg`ulot bosqichlari	Ajratilgan vaqt	Mashg`ulot mazmuni	Ta’lim metodlari	Ta’lim vositalari
1.	Tashkiliy qism	10	Salomlashish, davomat		Jurnal, ruchka
2.	Kirish qismi (Motivatsiya)	15	Uyga vazifani tekshirish		Daftar, kitob, kompyuter
3.	Yangi mavzuning bayoni	20	Axborotlarni avtomatlashgan holda izlash. Axbrotlarni ko’rib chiqish. Indeksli fayllar.	“Qor bo`ron” usuli	Daftar, kitob, kompyuter, doska
4.	Mustahkamlash (Qo`llash)	35	Kompyuterda bajarish		Daftar, kitob, kompyuter
5.	Yakuniy qism	10	O`quvchilarni baholash, O`tilgan mavzuni o`qib kelish		Jurnal, ruchka

O`qituvchi:_______________________________________________ _______________
(F.I.Sh.) (Imzo)
5- MAVZU: AXBOROTLARNI AVTOMATLASHGAN HOLDA IZLASH. BILIMLAR OMBORI
Reja:

1. 
   Axborotlarni avtomatlashgan holda izlash.
   
2. 
   Axbrotlarni ko’rib chiqish.
   
3. 
   Indeksli fayllar.
   

Tayanch iboralar: axborotlarni avtomatik izlash, axborotlarni ko’rib chiqish va indeksli fayllar, bosh kalitni ajratish, jadvalni normallashtirish.

Kompyutyerda arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish katta mahorat talab qilmaydi. Masalan, agar kompyuterga biror tashkilot xodimlarini oylik maoshlarining ko’rsatgichlari kiritilsa, xodimlarining maoshlarini hisoblash va harajat turlarini belgilashni bir zumda amalga oshirish mumkin. Lekin mexani hisoblashlar axborot tizimlarining asosiy vazifasi emas. Boshqacha aytganda, axborot tizimlari oddiy hisoblash ishlari uchun emas, ma’lumotlarni avtomatik izlash va tanlash (saralash) masalalarini hal qilishga mo’ljallangan.

Axborotni izlash nima? Bu savolga javob berish uchun bir misolni ko’rib chiqamiz. Aytaylik, kutubxonadan A. Qodiriyning «O’tkan kunlar» romanini izlayapsiz. Bu kitobni izlashni kutubxonadagi alifboli katalogdan boshlaysiz va unda faqat muallif nomiga e’tibor berasiz. Kartochkalar ichida bir necha «A. Qodiriy» larni topasiz, ulardan kitob nomini izlaysiz. Shu tartibda izlanilayotgan kitobning bor yoki yo’qligini aniqlaysiz.
Umuman, kutubxonadan kerakli adabiyotni izlashda alifboli katalog, tizimli katalog, mualliflar ism va shariflari bo’yicha katalogdan foydalaniladi.
Hozirgi davrda axborotlarni izlash va saralash usullari shunchalik rang- barangki, ularni sanab chiqish u yoqda tursin, turlarga ajratish ham mushkul. Axborot tizimlari o’zi xizmat qiladigan soha doirasidagi belgilangan har qanday savolga javobni avtomatik izlashga va topishga mo’ljallanadi. Odatda, izlash sharti faqat foydalanuvchining xohishiga bog’liq bo’ladi. Beriladigan savollar kompyuterga kiritilgan ma’lumotlar bilan uzviy bog’langan bo’ladi, aks holda beriladigan savollar javobsiz qolishi tabiiy.
Axborotni izlash jarayonini axborot tizimlarida andozalar orqali amalga oshiriladi. Andoza ko’rinishi turli dastur uchun turlicha bo’lishi mumkin. Quyida ma’lumotlarni izlashning asosiy boshqarish menyusi keltirilgan.
Andoza asosida ishlash tartibini asosiy boshqarish menyusi orqali quyidagicha belgilash mumkin:

Kalitlar Andoza KiritishChiqarish

Birinchi qator tanlanganda, asosiy kalit (so’zlar) ekranda hosil bo’ladi va foydalanuvchi ulardan keraklisini PgUp, PgDn, , ,,  va h.k. tugmachalaridan foydalanib tanlaydi. Kerakli kalit tanlangach unga mos andoza ekranga chiqadi. (ya’ni ish tartibi o’rnatiladi), so’ngra (lozim bo’lsa) andozadagi axborotlarni o’zgartirib yoki o’zgartirmagan holda undan foydalaniladi.

Ma’lumot omboridan kerakli satrni tez topish uchun jadvaldagi ma’lumotlar berilgan kalit bo’yicha tartibga keltiriladi (Alifbo bo’yicha, qiymatlarning kamayishi yoki ortishi bo’yicha)
Telefon ma’lumotnomasidan iborat quyidagi jadval, bosh kalit (telefon nomeri) qiymatini o’sishi bo’yicha tartiblangan:

Nomer