Aniq fanlarga ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktabi Ona tili va adabiyoti o‘qituvchisi Qayumova Barnoning 9-sinflar uchun tayyorlagan adabiyot fanidan ochiq dars taqdimoti

Sifat turkumga xos so‘zlarning ravish bajargan vazifalarda kelishi ham keng taraqqiy etganligiga guvoh bo‘lamiz.Sifat va ravishning leksik-semantik xususiyati o‘zaro bitta, ya’ni “belgi” termini bilan atalsa-da, biroq xarakter e`tibori, stilistik tomoni bilan ularning belgisi bir-biridan farqlanadi. Sifat turg`un xarakterdagi belgini anglatsa, ravish esa jarayon xarakteridagi (adverbial) belgidir. Sifat anglatgan belgi – birlamchi, ravish belgisi – ikkilamchi, ya’ni belgining belgisidir.

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, o‘zbek tili morfologiyasi tizimida sifat turkumiga oid so‘zlar, alohida mavqega ega. Ular predmet, voqea- hodisaning turli xil belgisini bildirishi, gap tarkibida ot va otlashgan so‘zlardan oldin kelib aniqlovchi vazifasini bajarishi, asliy va nisbiy, tub va yasama, sodda va qo‘shma turlarga bo‘linishi, substansivasiya hodisasining sifatlardagi ko‘rinishlari, sifat yasovchi qo‘shimchalarning o‘ziga xos tabiati, ularning ma’nodoshlik va antonimlik xususiyati masalalarini yoritishi qator ishlarda amalga oshirilgan. Sifatlarning etimologiyasi ham I bobda o‘z aksini topgan,zero sifatning tarixiy taraqqiyotini, leksik-grammatik xususiyatlarini bilmay turib hozirgi o‘zbek adabiy tilidagi sifat haqida fikr bildirish qiyin.
II BOB. SIFAT MA’NOVIY GURUHLARINING LEKSIK VA GRAMMATIK XUSUSIYATLARI
II. 1. Xususiyat, holat, shakl bildiruvchi sifatlar

Sifat asosan predmetning, qisman harakatning belgisini bildiradi. Belgi tushunchasi o‘z ichiga xarakter-xususiyat, rang-tus, maza-ta’m, shakl, vazn-o‘lchov kabilarni qamrab oladi. Bular sifatning ma’noviy guruhlari hisoblanib, ular ham ma’lum bir semantik va grammatik xususiyatlarga asoslanadi.

Shunday sifatning ma’noviy guruhlaridan biri xususiyat sifatlaridir. Xarakter-xususiyat sifatlari insonning turli-xil belgi xususiyatlarini, ya’ni uning axloqiy, intellektual, ijtimoiy belgilarini, shaxsiy xarakterlarini, narsa va mavjudotning xarakter-xususiyatini ifodalashda ko‘p qo‘llanadigan so‘zlardir. Bunday sifatlar ijobiy va salbiy yoki neytral holatda bo‘lishi mumkin: a)Insonning xarakter-xususiyatiga хоs ijobiy sifatlar:muloyim, odobli, chapdast, chaqqon, аbjir, ziyrak, mo‘min, sodiq, mohir,pok, sipo, o‘ktam, аsl, quvonch,оzoda, sof, yaxshi, dadil, xushmuomala, rostgo‘y, mehribon va boshqalar.b) kishilarga xos salbiy xarakter-xususiyatnibildiruvchi sifatlar ko‘pincha ijobiy xususiyatni bildiruvchi sifatlarga antonim bo‘ladi:zolim, nokas, toshbag`ir, shafqatsiz, quv,ayyor, muttaham,g`ayir, tannoz, takabbur,o‘jar, xudbin va boshqalar.

• Shunday sifatning ma’noviy guruhlaridan biri xususiyat sifatlaridir. Xarakter-xususiyat sifatlari insonning turli-xil belgi xususiyatlarini, ya’ni uning axloqiy, intellektual, ijtimoiy belgilarini, shaxsiy xarakterlarini, narsa va mavjudotning xarakter-xususiyatini ifodalashda ko‘p qo‘llanadigan so‘zlardir. Bunday sifatlar ijobiy va salbiy yoki neytral holatda bo‘lishi mumkin: a)Insonning xarakter-xususiyatiga хоs ijobiy sifatlar:muloyim, odobli, chapdast, chaqqon, аbjir, ziyrak, mo‘min, sodiq, mohir,pok, sipo, o‘ktam, аsl, quvonch,оzoda, sof, yaxshi, dadil, xushmuomala, rostgo‘y, mehribon va boshqalar.b) kishilarga xos salbiy xarakter-xususiyatnibildiruvchi sifatlar ko‘pincha ijobiy xususiyatni bildiruvchi sifatlarga antonim bo‘ladi:zolim, nokas, toshbag`ir, shafqatsiz, quv,ayyor, muttaham,g`ayir, tannoz, takabbur,o‘jar, xudbin va boshqalar.