Andijon viloyati Jalaquduq tumani xt bo’limiga qarashli 44-umumiy o’rta ta’lim maktab informatika va axborot texnologiyalari fani o’qituvchisi Umarova Zamiraxonning

Yangi mavzu bayoni :

Ma’ruza
Kompyuterda ma’lumotlarni qayta ishlashda eng ahamiyali holat ma’lumotlarni saqlash va kerakli paytda undan yan foydalanish imkoniyatidir.Vinchesterda minglab, on miglab ma’lumotlar uzoq vaqt saqlanishi mumkin.Bu ma’lumotlar operatsion sistema va foydalanuvchi tomonidan tanilishi uchun nom berilishi kerak
Fayl - biror nomga ega bo‘lgan va kompyuterning tashqi xotirasida joylashgan baytlar majmuidir.
Fayl sistemasi esa biror axborot saqlovchi vositada ma’lumotlarni joylashtirishni tashkil etish vositasidir. Bundan kelib chiqadiki, fayl sistemasi ma’lumotlarni tashqi xotiraning qaysi joyiga va qanday usulda yozilishini belgilar ekan. Fayl sistemalariga misol qilib FAT32 yoki NTFS ni aytish mumkin.
Fayldagi ma’lumotlar matn, chizma, dastur va h.k. bo‘lishi mumkin. Masalan, diskka yozilgan biror o’yin dasturi yoki matn muharririda yozilgan biror matn alohida faylga misol bo‘la oladi. Diskda axborotni saqlashning boshqa usuli yo’q. Diskka birgina harfni yozish uchun ham, unga nom berish va rasmiylashtirish shart. Fayl nomi nuqta bilan ajratilgan ikki qismdan iboratdir. Birinchi qismda foydalanuvchi tomonidan berilgan faylning xususiy nomi ,ikkinchi qismda shu ma’lumotlar qaysi dastur tomonidan tanilishi lozimligini bildirish uchun dastur tomonidan berilgan fayl kengaytmasi deb ataluvchi nom aks etadi. Masalan, matn.bmp, Ma’lumot.txt, Mening oilam.doc, Klava.exe, Puzzle.exe. Kengaytma bo’lmagan hollarda fayl nomi xususiy nomi bilan bir xil bo’ladi. Faylning xususiy nomi 1 tadan 255 tagacha, kengaytmasi esa 1 tadan 3 tagacha (ayrim hollarda 4 tagacha) belgiga ega bo’lishi mumkin. Fayl nomi kengaytmasi yozilishi majburiy emas. Lekin kengaytma faylda saqlanayotgan ma’lumot turini bildirgani uchun undan foydalanish qulaydir. Hozirgi kunda ishlab chiqarilayotgan barcha dasturlar fayl nomi kengaytmasini o‘zlari qo‘shib qo’yadi. Fayl kengaytmasidan mazkur fayl qaysi dastur tomonidan tashkil etilganini bilib olish mumkin. Shu o’rinda ko’p uchrab turadigan fayl kengaytmalari jadvalini ko’rsataman:
Faylning xususiy nomida lotin va kirill alifbosining yuqori yoki quyi registrdagi harflari, raqamlar, shuningdek, belgilardan foydalanish mumkin Lekin, \ , / , : , * , ? , “ , < , > , | kabi belgilarbi ishlatilishi mumkin emas. Yana fayl nomida kichik yoki katta harflardan foydalanishning farqi yo’q. Kompyuter ularni bir xil nom deb qabul qiladi.
Bir biridan faqat kengaytmasi bilan farqlanadigan nomlar turli fayllarni ifodalaydi. Masalan : Bahor.bmp, Bahor.txt, Bahor.xls, Bahor.doc, bahor.avi turli xil dasturlarda ishlangan fayllardir.
Operatsion sistema ba’zi tashqi qurilmalarni ham fayl sifatida qarashi mumkin. “Fayl” tushunchasini bunday umumlashtirish qator hollarda kiritish-chiqarish amallarini soddalashtirishi mumkin. Har bir qurilmaga “fayl” nomi biriktirilgan: PRN – printer, CON –klavishlar (kiritishda) va displey (chiqarishda) va hokazo. Shuning uchun, zaxiraga olingan PRN, CON, NUL, AUX, LPT1, LPT2, LPT3, COM1, COM2, COM3 kabi nomlarni fayl nomi sifatida ishlatish mumkin emas.
Fayllarda kompyuter qayta ishlashi mumkin bo’lgan har xil turdagi: matnli hujjatlar, dasturlarning birlamchi kodi matnlari, web-sahifaning HTML-kodlari va boshqa axborotlar saqlanishi mumkin.
Diskda fayllar turli dasturlarning, masalan, matn muharriri, elektron jadval, dasturlash tillarining kompilyatorlari ishlashi natijasida hosil qilinadi. Ba’zi fayllarni o’zingiz hosil qilasiz va ularga nom berasiz, ba’zilari esa sizga ma’lum yoki ma’lum bo’lmagan maqsadlar uchun turli dasturlar orqali hosil qilinadi.
Faylning eng muhim xususiyati (rus. cвойство, ing. attributes) – nomi, hajmi (baytlarda), hosil qilingan va yangilangan sana (kun, oy, yil) va vaqtidir (soat va daqiqa).
Faylning hajmi bir baytdan o’nlab megabaytgacha (tashqi xotiraning sig’imi doirasida) bo’lishi mumkin. Nol hajmli fayllar ham bo’lishi mumkin (ularda faqat nom bo’ladi, xolos).
Fayllarni xususiyatiga sinflarga ajratish mumkin. Matnli fayllar kompyuter texnologiyalarida muhim ahamiyat kasb etadi.Fayllarni boshqa xususiyati bilan ham sinflashtirish mumkin: fayl-dasturlar va fayl-ma’lumotlar (ya’ni, dasturlar qayta ishlashi mo’ljallangan obyektlar). Bunday ajratish shartlidir, chunki dasturli fayllar vaziyatga qarab ma’lumotlar sifatida ham qaralishi mumkin.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek kompyuterning vinchestrida minglab va xatto o’n minglab fayllar joylashgan bo’lishi mumkin. Agar fayllarni mavzuli guruhlarga ajratilmasa, u holda amalda kerakli fayllarni izlab topish va ulardan foydalanish juda qiyin hamda juda ko’p vaqt talab etishi mumkin. Fayllarni nomlangan guruhi katalog deb ataladi.