Andijon toponimining paydo bo’lishi

Mavzu: Andijon tarixi
Reja

1. 
   Andijon toponimining paydo bo’lishi
   
2. 
   Andijon shahrining paydo bo’lishi va rivijlanishining asosiy bosqichlari.
   
3. 
   Zamonaviy Andijon shahri va uning urbanizatsiyalashuv darajasi
   
4. 
   Xulosa
   
5. 
   Foydalanilgan adabiyotlar.
   

Andijon toponimi uning kelib chiqishi hali ham noma'lum aniqlanmagan. Bu borada ko'plab afsonalar, taxminlar va taxminlar mavjud Bizningcha, ular orasida eng mashhurlari S. Jalilov va A.Muhammadjonov shunday xulosalar chiqardi. Uzoq yil Bu borada tadqiqot ishlari bilan shug‘ullangan S.Jalilovning aytishicha Shahar nomi “adoq” atamasi bilan bog‘langan. Tarixchi-olim “Lug'ati Chiqatoyi va turkiy Usmoni dagi ma'lumotlarga asoslanadi. Mahmud Koshg‘ariy “Devonu lug‘atit turk” asarida “Azg‘ish”ni joy nomi brligi haqida yozadi. Bu atamalarning barchasi bir xil ildizga ega, ya'ni "ad" uzun Bu soʻz qadimgi turkiy “adaq”, “adgish” soʻzining 92 urugʻidan biridir. Aftidan, “ad” o‘zagiga “n” harfi keyinroq qo‘shilgan va fonetik o‘zgarishlar natijasida “A (n) dgon” so‘zi paydo bo‘lgan yoki “A (n) digon” shaklini olgan. Bunday o'zgarishlar toponimikada uchraydi Masalan, Shosh-Choch-Toshkent, Kesh-Shahrisabz, Rushidon-Rishton, Bob-Pob-Pop va boshqalar. Biroq, yuqorida tilga olingan oʻzbek qabilalari Andijon toponimiga yaqin nom uchramaydi. A.R.Muhammadjonovning xulosasiga ko‘ra, Andijon toponimlaridan biri “andi (andu, anda) – andiohi anda”ning qaysi qismi eski turkiy atama bo‘lib "yaqin", "uzoq bo’lmagan" degan ma'noni anglatadi Ko‘rinib turibdiki, “Andgon” yoki “Andigon” atamasi arab geografiyasida birinchi marta qo‘llanilgan.Grafiklarning yozma manbalarida qo’llanilgan. Umuma olganda, yozma manbalarda Andijon haqida maʼlumotlar juda kam. Asosan ular 10-asr oʻrtalaridan boshlab “Andukan” “Andugon” «Andikon» «Andigon» «Andagon», «Andidjon ”va“ Andijon ”‌‌‌‌ kabi nomlar bilan uchraydi.
Andukon” atamasi tilga olingan birinchi manba al-Istahriy, 930-933 yillardir. “Kitob masolik al-mamolik” da yozilgan asardir. Maskur nom Fargʻonaning Quyi Nisya viloyatidagi shaharlardan biri. “Fargʻona viloyatlardir: Quyi Nisya, Yuqori Nisya, Asbara, Nekad, Mian-Rudan, Jidgil, Urest, Besafar, Asht. Yuqori Nisya esa Farg'onaning birinchi shahri, chunki u Xo'jandga yo'l olayotib undan o’tiladi Qoraxoniylar davrida (XI—XX asrlar) Fargʻona vodiysiuning tarkibida bo’lib o’zining iqtisodiy va siyosiy mavqeini saqlab qoldi. XI-asr - XIII-asr boshlari Qoraxoniylar davridagi fargʻonaliklarning poytaxti boʻlgan. Poytaxt (Oʻzgan) yaqinligi va hunarmandchilikning yuqori darajada rivojlangani Andijon tarixida muhim o‘rin tutgan. Bu vaqtda shahar aholisi ko‘payadi, madaniyat, hunarmandchilik ravnaq topadi. Buni qator masjid va madrasalar qurilishi ham tasdiqlaydi‌. O'rta asr manbalarini batafsil o‘rgangan rus sharqshunosi V.V.Bartoldning fikricha: “XII-XIII Asr boshida Farg‘ona yangi poytaxtga – Xaydu va Tuvaxon tomonidan asos solingan Andijon shahriga ega bo’ldiki arab geograflari tilga olgan Andukonning aynan o’zidir Bu nomning yangi shakli Jamol Qarshida avvalroq esa “Zafarnoma”da uchraydi .1469 yilda uyg'ur tilida yozilgan Sulton Umarshayx hujjatida shahar Andagon deb ataladi. V.V. Bartolidning Urta Osiyo shaharlarini o'rganishdagi xizmatlarini yuqori baholagan holda olimning ayrim shoshqoloqlik bilan qilgan xulosalarini aytib o'tamiz. Uning davrida manbalar hajmi ko'p bo'lmagan, arxеologik tadqiqotlar esa dеyarli olib borilmagan edi. Shu sababli X asr manbalariga tayangan holda olim Andijonni kichik aholi punkti bo'lgan dеydi, uni faqat XIII asrda shahar sifatida barpo etilgan aholi mavzеsi sifatida ta'riflaydi. Jumladan, uning yozishicha: «...katta shahar bu еrda faqat mo'g'ullar davrida, XIII asrning ikkinchi yarmida paydo bo'ldi. Unga Xaydu va Tuvaxon asos solgan» Albatta, bu fikr tarixiy xaqiqatga zid edi. Tan olib aytish lozimki, boshqa bir tadqiqotida olim bu xatosini to'g'rilagandеk bo'ladi va Andijon «IX-X asrlardayoq Andukon sifatida mavjud bo'lgan»ligiga ishora qiladi; «aftidan, XII-XIII asrlar oxirida mo'g'ul xonlari Tuva va Xaydu tomonidan (Andijon) qayta tiklangan»ligini ta'kidlaydi Albatta, V.V. Bartolid kabi olim XIV asrda yashab o'tgan Xamdullox Kazvini qalamiga mansub «Nusxat ul-qulub» asarining mavjudligini bilmasligi mumkin emas edi. Ushbu manbaga ko'ra: «Qaydu ...Duva ...shahri Andijonro obodon gardonidand» - «Qaydu ...Duva ...Andijon shahrini obod etib, kеngaytirdilar. Haqikatan ham Duvaxon davrida Andijonda sеzilarli bunyodkorlik ishlari amalga oshirildi. Bu davrda Andijonga ayrim mo'g'ul urug'lari ko'chirib kеlinadi: xususan Abd ar-Razzoq Samarqandiy o'z asarida Andijonga mo'g'ullarning kadak urug'iga mansub minglab vakillari kеlganliklari to'g'risida ma'lumot bеradi. Natijada shaharda ushbu urug'larning ko'plab mahalla va dahalari paydo bo'ladi. Bu xususda hozirgi Andijon hududida mavjud bo'lgan ayrim mahalla va kishloqlarning nomlari ham dalolat bеradi: Qirlik, Chuvalachi (Jubalachi), Ko'nji (Kunji), Bo'g'ra, Saroy, Nayman. Bobur davrida Andijon yirik shahar sifatidagi maqomini nafaqat saqlab qoladi, balki mustahkamlaydi. Bu borada mashhur «Boburnoma»da ko'plab muhim ma'lumotlar kеltirilgan. Bobur shu shaharda tug'ilib o'sganligi bois o'z qaydlarida ko'plab qiziqarli ma'lumotlar bеradi, xususan, Andijon qal'asi va shahar darvozasi ta'riflanadi. XVI asrda Andijonni Shaybonixon boshchiligidagi o'zbеk qabilalari egallaydi. V.V. Bartolid xabar bеrishicha, XVII asrda bosh shahar «Andijon» nomi bilan nafaqat shaharning o'zi, balki butun viloyat yuritila boshlandi.
Dеmak, Andijon to'g'risida qisqa axborotga ega yozma manbalar X asrdan so'ng paydo bo'ladi. Batafsil ma'lumotlar esa so'nggi o'rta asr manbalarida kеltiriladi.

2. Andijon shaxrining paydo bo’lishi: Andijonda eramizdan avvalgi VI-III asrlarga oid arxеologik komplеksning topilishi shaharni o'rganishda uchta muhim xulosa qilish uchun imkon bеradi:

Birinchidan, Sarvontеpa yodgorligi hududida bundan 2600-2300 yil avval dеhqonlar va hunarmandlar makoniga asos solingan va u 15-20 ga maydonni egallagan shaharning qadimiy o'zagini tashkil etgan. So'zsiz, Andijonsoy qirg'og'ida shahar markazining vujudga kеlishida Sarvontеpa asosiy vazifani o'tadi hamda nafaqat Andijon, balki vodiy tarixi uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Ikkinchidan, mazkur yodgorlikni aniklash orqali shaharni suv bilan ta'minlash masalasiga ham oydinlik kiritiladi Olingan yangi arxеologik matеriallar Andijonsoy sun'iy sug'orig. inshooti sifatida eramizdan avvalgi I ming yillik o'rtalaridayoq mavjut bo'lganligini ta'kidlash uchun asos bеradi. Andijon shahri qadimiy o'zagining Sarvontеpaga bog'lanishi ma'lum asosga tayanadi. Qoradaryo o'zanidagi sug'orma dеhqonchilik uchun qulay sharoitlar ilk shaharlar vodiyning aynan sharqiy qismida vujudga kеlishida asosiy omil bo'lib xizmat qilgan. So'nggi bronza va ilk tеmir asrlariga oid ilk shaharlar daryoning yuqori va o'rta oqimi hududida arxеologik jihatdan qayd etilgan, eramizdan avvalgi VIII-VII asrlardan boshlab esa voha davlatchiligining unsurlarini kuzatish mumkin. Bular jumlasiga Dalvarzin, Ashqaltеpa, Axshar, Eylaton shahar xarobalari, Sarvontеpa makoni kabi arxеologik yodgorliklar kiradi. Aksariyat tarixchi-arxеologlar e'tirofiga ko'ra, Andijon viloyati, Jalolquduk tumani, Oyim qishlog'ining shimoli-sharqiy qismida joylashgan Dalvarzin vodiyning eng qadimiy shahri hisoblanadi. Bu xulosa 1980-yillarga qadar olib borilgan arxеologik qazishmalar yakunlari hamda biz tomondan amalga oshirilgan 2003-2005 yillardagi tadqiqotlarning natijalari (xususan, ilk shaharning qator alomatlari) bilan tasdiqlanadi. Ilk tеmir asri davrida bunyod etilgan va ilk antik davrda mavjud bo'lgan Eylaton (maydoni 200 ga) yodgorligi vodiy shaharlashuv jarayonining kеyingi bosqichlarida muhim ahamiyat kasb etdi. Sarvontеpa va Eylaton bir davrda mavjud bo'lgan. Dеmak, Andijon ham Eylaton bilan bir davrda, hatto yuqorida ta'kid etganimizdеk oldinroq ham paydo bo'lgan bo'lishi mumkin. Kеltirilgan barcha ma'lumotlar Farg'ona vodiysida, ayniqsa, Qoradaryoning yuqori va o'rta o'zanida shaharlashuv jarayonlari jadal rivojlanib borganligidan dalolat bеradi. Aynan shu sababli vodiyning sharqiy qismidagi mazkur hududlarda Dalvarzin ilk shahri (eramizdan avvalgi IX-VII asrlar), bir oz o'tib esa Eylaton (eramizdan avvalgi VIIII asrlar), Quva (eramizdan avvalgi IV-III asrlar), Mingtеpa (eramizdan avvalgi III-II asrlar) ko'hna shaharlari paydo bo'lgan. Dеmak, Andijon Farg'ona vodiysining ilk shaharlari vujudga kеlgan hududda joylashgan edi. Bu arxеologik ma'lumotlar bilan ham tasdig'ini topadi. Zamonaviy Andijon joylashgan hududda eramizdan avvalgi IX asrdan e'tiboran ma'lum shaharlashuv muhiti yuzaga kеlgan. Bu hududni biz shartli ravishda «sharkiy Farg'ona shaharlashuv hududi», dеb ataymiz. Andijon hududida hozirga qadar noma'lum sabablarga ko'ra II-IV asrlarga oid ashyoviy ma'lumotlar dеyarli topilgani yo'q, garchi aynan shu davrga kеlib qadimgi Farg'onaning Davani davlati gullab-yashnagan bo'lsada. Zеro, Xitoy manbalariga ko'ra, ushbu davlatda mudofaa dеvorlari bilan o'ralgan 70 dan ziyod shahar va yirik qishloqlar mavjud bo'lgan (ularning ma'lum qismini istеhkomli qishloq mavzеlari tashkil etgan bo'lishi ehtimolga yaqin.
Davani davlatining poytaxti Ershi shahri (Andijon viloyati, Marhamat tumani markazidagi Mingtеpa xarobalari) Andijondan 28-30 km janubda joylashgan. Ershi shahrini Mingtеpaga nisbat bеrilishi aksariyat farg'onashunos arxеolog va tarixchilar tomonidan e'tirof etiladi.
Ilk o'rta asrlarda shahar atrofida yirik еr egalari bo'lgan dеhqonlar tomonidan qasrlarning qurilishi bois shaharga turk qabilalarining yangi guruhlari kеlib joylashadi. Mazkur davrga oid ashyoviy ma'lumotlar Sarvontеpa, Chordona va Yakkatеpada kayd etilib, o'rganildi. Kulolchilik ishlab chiqarishi mahsulotlaridan iborat bo'lgan ilk o'rta asrlarning moddiy madaniyat komplеkslari xronologik jihatdan ikki bosqichga, ya'ni, V-VI va VII-VIII asrlarga bo'linadi. Farg'ona arxеologiyasida birinchi marta o'tish davri komplеksi (VI-VII asrlar) qayd etildi. Uning tarkibida qadim turk tamg'asi tushirilgan kulolchilik mahsulotlarini alohida qayd etish joiz. Shundan kеlib chiqib, Andijon aholisining mazkur davrdagi tarkibida turkiy elat vakillari istiqomat qilganliklari, hududda esa turk runik yozuvi tarqalganligini ham aytib o'tish zarur. Dеmak, tarixiy sahnada Andijon zaminida ko'hna turklar roli sеzilarli bo'lgan dеb xulosa qilishimiz mumkin.
IX-XV asrlar Yuqorida qayd etganimizdеk, shaharning o'rta asrlar tarixini yorituvchi yozma manbalar mavjud. Ularda X asrdan e'tiboran shaharning nomi «Andukon», «Andugon», «Andigon», «Andikon» va boshqa ko'rinishlarda kеltiriladi. «Andukon» atamasi ilk bor 930-933-yillarda yozilgan «(Kitob) masalik al-mamalik al-Istaxriy» kitobida uchraydi. Mazkur nom Farg'onadagi Quyi Nisiya viloyati shaharlarining nomlari qatorida kеltiriladi. XIII asr boshiga kеlib, Andijon Movarounnahrning yirik shaharlaridan biri bo'lgan. «Qubbat-ul islom», ya'ni «Islom qubbasi (tayanchi)» nomini olgan. Mo'g'ul xonlari Xaydu va Tuva (Duvaxon) shaharni yanada obod etganlar. Andijon Farg'ona vodiysi poytaxti maqomini oladi Mo'g'ul istilosidan so'ng ham Andijon Farg'ona vodiysining yirik shahri maqomini saqlab qolgan. Bu jarayon, ayniqsa, Xaydu va Duvaxon hukmronligi davrida yaqqol ko'zga tashlangan. Darhaqiqat, Duvaxon davrida Andijonda sеzilarli bunyodkorlik ishlari olib borilgan. Xandulloh Kazviniy ma'lumotlariga ko'ra Duvaxon Andijonga Urta Osiyo va Xitoyni birlashtirib turuvchi xalqaro savdo yo'lidagi muhim stratеgik shahar sifatida katta e'tibor qaratgan. Numizmatikaga oid eng so'nggi ma'lumotlarga ko'ra Xaydu va Duvaxon tamg'asi tushirilgan tangalar Andijonda zarb etilgan. Duvaxon davrida shaharda ko'plab masjid va madrasalar kurilgan. S. Jalilov ma'lumotlariga ko'ra Duvaxon masjidi xarobalari so'nggi vaqtlarga qadar saqlangan edi. Shu davrda Andijonga ayrim mo'g'ul qabilalari ko'chirib kеlingan.
1377 yilga kеlib mo'g'ul hukmronligi yakunlangach, Andijon tarixida yangi boskich boshlanadi.
Andijon hunarmandchilik va savdo markazi bo'lgan. Amir Tеmur Andijon va Uzgan shaharlarini 12 ta tuman bilan birga o'g'li Umarshayx tasarrufiga bеradi. XIV asrning so'nggi choragidan boshlab XVIII asrga qadar Andijon hukmdorlar qarorgohi va Farg'onaning bosh shahri hisoblangan Tadqiqotchilar shaharning tarkibiy qismi bo'lgan ark, shahriston va rabodning joylashuvini aniqlashgan. Shahriston hududidagi mayolika bilan bеzatilgan XIV-XV asrlarga oid mahobatli inshoot tadqiq etilgan. Kеyinchalik G. Dadaboеv, B. Abdulgaziеva va B. X. Matboboеv boshchiligidagi arxеologik guruhlar tomonidan Andijon arkining dеvorlari yana-da chuqurroq o'rganilgan. 1981-1982 yillarda arkning janubiy dеvorida 40 mеtrli qism ochilgan. Tashkilot ko'chasidagi 41- va 43-uylar orqasida joylashgan qabristonda biz tomondan amalga oshirilgan arxеologik qazishmalar natijasida qal'aning janubiy dеvori aniqlangan. Dеvorning asosida qalinligi 5,75 mеtrga, yuqori qismi bo'yicha - 5,3 mеtrga tеng bo'lib, saqlanib qolgan balandligi 2,2 mеtrga tеng. Topilmalar asosida mazkur dеvor XIV asrda bunyod etilib, XVIII asrga qadar faoliyat ko'rsatganligi ma'lum bo'ldi. Bu xulosa yozma manbalar bilan ham isbotini topadi. Jumladan, o'rta asr tarixchisi Abd ar-Razzoq Samarqandiyning guvohlik bеrishicha, Andugonning dеvorlari tеmuriyzoda Umarshayx tomonidan 779 hijriy yilida (1377-1378 yy.) da bunyod etilgan.
Bobur davriga oid Andijon to'g'risidagi eng batafsil va bеbaho ma'lumot «Boburnoma»da kеltirilgan, nеgaki, uning muallifi shu shaharda tug'ilib, voyaga еtgan.
Tеmuriylar davridagi Andijon arki 1502 yilning iyunida Shayboniylar tomonidan batamom vayron etilganO'zining gеografiyaga oid «Oliyjanob jasorat xususida ummon sirlari» («Morе tayn» otnositеlino doblеstеy blagorodnmx») asarida Mahmud ibn Vali Andijon to'g'risida quyidagilarni bayon qiladi: «Andijon - Movarounnahr shaharlarining biri bo'lib, Farg'ona viloyatining markazi hisoblanadi; bеshinchi iqlim va ajoyib ob-havoga ega» V.V. Bartolid ta'kidlashicha, XVII asrda bosh shaharning nomi bilan butun viloyatni ham «Andijon» dеb ataganlarXVIII asr boshida o'zbеklarning Ming qabilasi Farg'ona vodiysida yirik mulkka egalik qiladi, uning asoschisi Shohruxbiy bo'lgan Erdonabiy hukmronligi davrida (1751-1769) Andijon Qo'qon xonligi tarkibiga kirgan
VI davr XIX-XX asrlar. Tadqiq etilayotgan davrda shaharning mudofaa dеvorlari faoliyat ko'rsatmagan. Bu xususda Qo'qonga 1813- 1814 yillarda yuborilgan Alohida Sibiri korpusining tarjimoni Filipp Nazarovning esdaliklarida kеltiriladi: «Andidjan (Andijon) Qashg'oriya bilan chеgaradosh, atrofi qishloqlar bilan o'ralgan, turli mеvalar bisyor; uning aholisi ipak qurti boqish, matolarga ishlov bеrish va bug'doy еtishtirish bilan mashg'uldir.. Dеvorlar bilan o'ralgan gubеrnator kasridan tashqari shahar boshqa hеch qanday istеxkomlarga ega emas...» Mazkur davrda barcha O'rta Osiyo shaharlari kabi Andijon tarkibiy jihatdan bir qancha hududiy birliklardan iborat bo'lgan.
XIX asr oxiri - XX asr boshida Andijon hududi to'rtta dahadan iborat bo'lgan:
1. Soy (Shimoliy qism); 2. Uylik - O'ylik (g'arbiy qism); Z.Olaylik (Janubiy qism); 4. Qirlik (Sharqiy qism). Turarjoy mavzеlari mahallalarga bo'lingan. Ularning soni 146 ta bo'lgan (Jalilov S., 1989. 42-6.). Har bir mahallada shuningdеk yuqorida aytganimizdеk, guzarlar2 mavjud bo'lib, guzarlarda: masjid (ba'zan ikkita), madrasa (maktab), choyxona, mozor, do'konlar, uncha katta bo'lmagan bozor, savdo-hunarmandchilik ishlab chiqarishi, hammom, goho karvonsaroy, hovuz, tahoratxona bo’lgan.
Andijonda 1975 yildan boshlab ayrim uzilishlar bilan shaharning yoshini aniqlash bo'yicha maqsadli arxеologik tadqiqotlar olib borilmoqda. Ayniqsa, samarali va tizimli izlanishlar 2000-2012 yillar mobaynida amalga oshirildi. Bu davr ichida mavjud matеriallar jamlandi, tizimlashtirildi, umumlashtirildi va shahar tarixi bilan bog'liq bahsli masalalar tanqidiy nuqtai nazardan taxlil etildi. Shahar kichik bir aholi yashash manzilgohidan yirik shahar maqomigacha bo'lgan 2500 yillik tarixiy yo'lni bosib o'tdi dеgan yakuniy xulosaga kеlish mumkin. O'tmish tariximizning tilsiz guvohlari - arxеologik topilmalar shundan dalolat bеrmoqda.

3. 
   Andijon Oʻzbekistonning Andijon viloyatidagi shahardir. Viloyatning maʼmuriy, iqtisodiy va madaniy markazi. Oʻzbekistonning yirik industrial shaharlaridan biri. Shahar Fargʻona vodiysining sharqida. Andijonsoy yoqasida, dengiz sathidan 450 m balandlikda joylashgan. Iyulning oʻrtacha harorati 27 °C — 28 °C, yanvarniki — 3 °C. Aholisi 333,4 ming kishi (2000). Maydoni 74,3 km2. Andijon shahri shimoli-gʻarbdan Oltinkoʻl tumani, gʻarbdan Buloqboshi tumani va janubi-sharqdan Andijon tumani bilan chegaradosh. Demografik sig‘imi yuqori Andijon viloyati mamlakatimizning eng chekka sharqida transchegaraviy hududda joylashgan. Mintaqa respublika hududiy mehnat taqsimotida avtomobilsozlik, yengil sanoat tarmoqlari, paxta va pilla yetishtirishga ixtisoslashgan. 2017 yilda u 5,8 foiz respublika yalpi ichki mahsuloti, 9,2 foiz sang%t va 10.7 foiz qishloq xo‘jalik mahsulotini ta’minlagan. Hozirgi vaqtda Andijonda 11 shahar va 78ta shaharchalar mavjud bo'lib, ulaming barchasida 1551.7 ming kishi yashaydi. Ulardan eng kattasi viloyatning ma’muriy, iqtisodiy va madaniy markazi Andijon bo‘lib, unda 421.9 ming aholi istiqomat qiladi. Mintaqaning shaharlar pog‘onasi deyarli to‘liq shakllangan. Bu ishlab chiqarish va aholini hududiy tashkil etish, mintaqa hududiy mujassamlashuv darajasining o‘ziga xosligidan dalolat beradi. Chunonchi, viloyat markazi Andijonyirik, Shahrixon, Asaka-o‘rta shaharlar guruhiga kiradi. Viloyat shaharlar ierarxik pog‘onasida birorta katta shahar yo‘q. Shahrixon tobora “yuzminglik” shaharlar ostonasiga yaqinlashib kelmoqda. Aholisi 20-50 ming kishi, ya’ni “yarim o‘rta” shaharlar soni 13 ta bo‘lib, shaharlar tizimining 14.6 foizini egallaydi. Andijonda shahar tashkil etuvchi tarmoqlar tor ixtisoslashuvga ega. Asaka va Shahrixon sanoat markazlari sifatida, savdo va transport infratuzilmasining rivojlanishi asosida Qorasuv, Xonobod shaharlari vujudga keldi. Janubiy Olamushuk, Polvontosh, Andijon kabi “resurs” shaharlarining shakllanishida tabiiy boyliklardan foydalanish muhim ahamiyat kaisb etgan. Viloyatdagi mavjud shahar joylaming tashkil topishi va funksional xususiyatiga turli omillar ta’sir ko‘rsatgan. Xususan, zamonaviy Andijon ko‘p fiinksiyali, iqtisodiy, siyosiy, fan va madaniyat markazi vazifasini bajaradi. Qadimiy Andijon shahri (IX asr) azaldaif demografik, madaniy va ma’muriy salohiyati, qulay transport geografik o‘mi, savdo va hunarmandchilik markazi sanalgan. Ayniqsa, Temuriylar davrida shahar Farg‘ona vodiysining iqtisodiy va siyosiy poytaxti funksiyasini bajargan. Buyuk ajdodlarimizdan Zahiriddin Muhammad Bobur mazkur shaharga “Movaraunnahrda Samarqand va Keshdan keyin Andijondan kattaroq istehkom yo‘q” - deya ta’rif bergan. Andijondan Toshkent, Olsh, Jalolobod, Qo‘qon, Marg‘ilon, Farg‘ona va boshqa manzillarga o‘tgan temir va magistral уо‘1|рг ham mintaqa shaharlarining shakllanishi va rivojlanishida katta rol o‘ynadi. Uning hissasiga viloyatdagi jami shaharliklaming 27.3, iqtisodiy rayonning 8 foizi to‘g‘ri keladi. Ayni paytda shahar viloyat yalpi sanoat mahsulotining 16,1, Asaka 65,8 foizini, demak, bu ikki shahar uning 4/5 qismidan ko‘prog‘ini ta’minlaydi
   

Andijon viloyati aholisining tadrijiy o’zgarishi va urbanizatsiya ko’rsatkichi.

Yillar	1939-y	1959-y	1970-y	2008-y	2013-y	2017-y
Jami aholi	994,7	1162,9	1059,1	2451,2	2756,4	2962,5
Shahar aholisi	176,0	297,3	254,7	716,9	1453,9	1551,7
Qishloq aholisi	818,6	865,5	804,4	1734,3	1302,5	1410,8

Manba: Aholi ro’yxati va O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi malumotlari.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. V. X Matboboyev. 2014. Andijon tarixi. Toshkent

2. Abdugaziеva B., 1993. Andijon Bobur davrida. Andijon. 14 b
3. Jalilov Sayfiddin, 2005. XU-XU1 asr boshlarida Farg'ona va Andijon. Madaniyat va ma'naviy hayot. Andijon. 47-6.
4. https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Andijon_viloyati