Andijon qo’zg’alonini manbalarda yoritish

Chorizm hukmronligi davrida oʻlkada mustamlakachilar turmush tarzi orqali kirib kelgan maishatparastlik, qimorbozlik, ichkilikbozlik singari illatlar mahalliy aholining ma’naviy-axloqiy ruhiyati, qadriyatlariga putur yetkaza boshlagandi. Bu illatlarning barchasi bir boʻlib mahalliy xalqning mustamlakachilarga nisbatan nafratini oshirib, milliy, insoniy gʻururi, nafso-niyatini tahqirlab, bularga chek qoʻyish istagi kun sayin avj olib borgan, mil-liy ozodlik tuygʻulari junbushga kelgan.Qoʻzgʻolondan 3 yil oldin – 1895-yilda Muhammadali eshon Margʻilon, Oʻsh uyezdlarida lavozimini qayta ti-kladi. Shundan soʻng qishloqlarda ikki hokimiyatchilikni eslatadigan bir holat yuzaga keladi – xalqqa bir tomondan mu-stabid chorizm hukumati vakili boʻlgan volost boshligʻi, ikkinchi tomondan oddiy xalq xohish-irodasini ifoda-lagan rais rahbarlik qila boshlaydi.

• Chorizm hukmronligi davrida oʻlkada mustamlakachilar turmush tarzi orqali kirib kelgan maishatparastlik, qimorbozlik, ichkilikbozlik singari illatlar mahalliy aholining ma’naviy-axloqiy ruhiyati, qadriyatlariga putur yetkaza boshlagandi. Bu illatlarning barchasi bir boʻlib mahalliy xalqning mustamlakachilarga nisbatan nafratini oshirib, milliy, insoniy gʻururi, nafso-niyatini tahqirlab, bularga chek qoʻyish istagi kun sayin avj olib borgan, mil-liy ozodlik tuygʻulari junbushga kelgan.Qoʻzgʻolondan 3 yil oldin – 1895-yilda Muhammadali eshon Margʻilon, Oʻsh uyezdlarida lavozimini qayta ti-kladi. Shundan soʻng qishloqlarda ikki hokimiyatchilikni eslatadigan bir holat yuzaga keladi – xalqqa bir tomondan mu-stabid chorizm hukumati vakili boʻlgan volost boshligʻi, ikkinchi tomondan oddiy xalq xohish-irodasini ifoda-lagan rais rahbarlik qila boshlaydi.

Bu holat mustamlakachi ma’murlar bilan xalq oʻrtasidagi munosabatlarni yanada keskinlashtiradi. Mustamlakachilar zulmidan ezilgan xalq Dukchi Eshonga murojaat qilib erk uchun muqaddas kurashga fatvo berishini hamda bu ku-rashga rahnamolik qilishini soʻraydi. Xalq noroziligining jilovlab bulma-idigan darajada kuchayib ketganligini koʻrgan Dukchi (Muhammadali) Eshon uyida Fargʻona viloyatining turli boʻlislaridan kelgan vakillar ishtiro-kida maxsus kengashi boʻladi. Shu kengashda Muhammadali eshon yigʻilganlarni mustamlakachilarga qarshi bosh koʻtarishga, ularni yurtdan haydab, ona Vatan mustaqilligini tiklash uchun ku-rashga chaqiradi. Koʻpchilik bu taklifni ma’-qullaydi. Kengashda Muhammadali Eshon ma’lum qilgan rejaga binoan mu-stabid hukumatning vodiydagi 3 shahar – Andijon, Margʻilon va Oʻshda joylash-gan harbiy lagerlariga bir kunda hujum qilishga, bu hujum muvaffaqiyatli tu-gasa, Qoʻqonda ham qoʻzgʻolon koʻtarishga kelishiladi.

• Bu holat mustamlakachi ma’murlar bilan xalq oʻrtasidagi munosabatlarni yanada keskinlashtiradi. Mustamlakachilar zulmidan ezilgan xalq Dukchi Eshonga murojaat qilib erk uchun muqaddas kurashga fatvo berishini hamda bu ku-rashga rahnamolik qilishini soʻraydi. Xalq noroziligining jilovlab bulma-idigan darajada kuchayib ketganligini koʻrgan Dukchi (Muhammadali) Eshon uyida Fargʻona viloyatining turli boʻlislaridan kelgan vakillar ishtiro-kida maxsus kengashi boʻladi. Shu kengashda Muhammadali eshon yigʻilganlarni mustamlakachilarga qarshi bosh koʻtarishga, ularni yurtdan haydab, ona Vatan mustaqilligini tiklash uchun ku-rashga chaqiradi. Koʻpchilik bu taklifni ma’-qullaydi. Kengashda Muhammadali Eshon ma’lum qilgan rejaga binoan mu-stabid hukumatning vodiydagi 3 shahar – Andijon, Margʻilon va Oʻshda joylash-gan harbiy lagerlariga bir kunda hujum qilishga, bu hujum muvaffaqiyatli tu-gasa, Qoʻqonda ham qoʻzgʻolon koʻtarishga kelishiladi.