Aндижoн машинасозлик институти

asosiy uzatma

 kiritiladi. 

---

- 17 - 

Asosiy  uzatma  –  uzatayotgan  burivchi  momentni  doimiy  oshiruvchi 

shesternyali  mexanizm.  Asosiy  uzatma  uzatish  soni  uzatmalar  qutisini  ixcham, 

kardan uzatmani kam yuklanishli qiladi. 

Asosiy  uzatmaning  uzatish  soni  asosan  dvigatelning  quvvatiga  va 

tezyurarligiga, 

shuningdek, 

avtomobilning 

massasi 

va 

qanday 

ishga 

mo’ljallanganligiga  bog’liq  bo’lib,  u  yuk  avtomobillarida  6,5…9,0;  yengil 

avtomobillarda esa 3,5…5,5 oralig’ida bo’ladi. 

Asosiy uzatmalar ilashishdagi tishli g’ildiraklarning soniga qarab yakka yoki 

qo’shaloq bo’lishi mumkin. 

Yakka uzatma bir juft tishli g’ildirak (shesternya)dan, qo’shaloq uzatma esa 

ikki juft tishli g’ildirak (shesternya)lardan iborat. 

Yakka asosiy uzatmalar konussimon, gipoidli, chervyakli va silindrik turlarga 

bo’linadi (4.2-rasm). 

Qo’shaloq uzatmalar esa, odatda, bir juft konussimon va bir juft silindrik tishli 

g’ildiraklardan tashkil topib, ular o’z navbatida ko’prik o’rtasida yaxlit joylashgan 

– markaziy uzatma yoki ikki qismga bo’lingan, ajratilgan uzatma bo’lishi mumkin. 

Yakka  uzatmalar  ko’pincha  yengil  yoki  o’rta  yuk  avtomobillarida 

qo’llaniladi. Dvigateli oldida va yetakchi ko’prigi orqada joylashgan kompanovkali 

avtomobillarda  konusli  yoki  gipoidli  uzatmalar  ishlatiladi.  Komponovkasi  old 

yuridmali bo’lgan yengil avtomobillarda (Nexia, Tico, Matiz) silindrik uzatmalar 

qo’llanilmoqda. 

 

4.2-rasm. Yakka asosiy uzatmalar sxemasi:  

---

- 18 - 

a-konussimon; b-gipoidli; d-chervyakli; e-silindrik; 1-yetakchi shesternya; 2-

yetaklanuvchi shesternya; 3-chervyak; 4-chervyakli shesternya; 5-yetakchi val; 6-

yetakchi shesternya; 7-yetaklanuvchi shesternya; 8-differensial. 

Yakka  asosiy  uzatmalar  uzatish  soni  odatda  yengil  va  o’rta  yuk 

avtomobillarida qo’llaniladi. Uzatishlarining soni oltigacha bo’ladi. 

Konussimon  asosiy  uzatmaning  yetakchi  (1)  va  yetaklanuvchi  (2) 

shesternyalar o’qlari bir tekislikda bo’ladi. 

Gipoidli asosiy uzatma yetakchi (1) va yetaklanuvchi (2) shesternyalar o’qlari 

bir tekislikda yotmaydi. Yetakchi shesternya o’qi yetaklanuvchi shesternya o’qidan 

(4.2e-rasm)  masofaga  siljigan  bo’ladi.  Gipoidli  asosiy  uzatma  konussimonga 

nisbatan gabariti kichik, shovqini past bo’ladi. 

Chervyakli asosiy uzatmada katta uzatish sonini olish mumkin. Uning foydali 

ish koeffitsienti nisbatan past. 

Silindrik asosiy uzatma dvigateli ko’ndalang joylashgan old yuritmali yengil 

avtomobillarda  qo’llaniladi.  Silindrik  asosiy  uzatma,  dvigateli  ko’ndalang 

joylashgan  old  yuritmali  yengil  avtomobillarda  (Nexia,  Tico,  Matiz,  Lasetti) 

qo’llaniladi. 

Qo’shaloq  asosiy  uzatmaning  uzatish  sonini  ikki  juft  shesternyalar  uzatish 

sonlari  ko’paytmasiga  teng.  Qo’shaloq  asosiy  uzatma  hisobiga  gabarit  kichik 

bo’ladi. 

Komponovkasiga ko’ra ular 

markaziy

 va 

ajratilgan

 turlarga bo’linadi. 

 

4.3-rasm. Qo’shaloq markaziy asosiy uzatmalar sxemasi: 1-yetakchi konussimon 

shesternya; 2-yetaklanuvchi konussimon shesternya; 3-yetakchi silindrik 

---

- 19 - 

shesternya; 4-oraliq val; 5-yetaklanuvchi silindrik shesternya; 6-defferensial; 7-

yarim o’qlar. 

Qo’shaloq  markaziy  asosiy  uzatmada  ikki  juft  shesternyalar  bir  karterda 

joylashtiradi. 

Qo’shaloq  ajratilgan  asosiy  uzatmalarda  bir  juftlik  shesternya  markazda, 

ikkinchi  juftlik  g’ildirakda  joylashtiriladi.  G’ildirakdagi  planetar  reduktor  shakli 

keng tarqalgan (4.4-rasm). 

 

4.4-rasm. Qo’shaloq ajratilgan asosiy uzatmalar sxemasi (a) va chizmasi (b). 

1-markaziy konussimon juft; 2-yarim o’q; 3-ko’prik qobig’i; 4-g’ildirak; 5-

toj(koronnaya) shesternya; 6-o’q; 7-satelit; 8-quyosh shesternya. 

Burovchi moment markaziy konussimon juftda (1) yarim o’qqa (2) uzatiladi. 

Uning shesternyasidan (8) burovchi moment ko’prik qobig’iga (3) mahkamlangan 

o’qda (6) erkin o’rnatilgan satelitlar (7) orqali toj shesternyaga (5) va g’ildirakka (4) 

uzatiladi. 

Qo’shaloq ajratilgan asosiy uzatma differensial va yarim o’qlar yuklanishini 

kamaytiradi, yetakchi ko’prik o’rta qism gabaritini kamaytiradi. Ko’prik bilan yo’l 

oralig’i kattalashadi.