Aндижoн машинасозлик институти

4. ASOSIY QISM 

 

Transmissiya dvigateldan yetakchi g’ildiraklarga burovchi moment uzatadi. 

Bu jarayonda burovchi moment qiymati o’zgaradi. 

Dvigatel bilan yetakchi g’ildiraklar o‘rtasidagi bog‘lanishga ko‘ra 

transmissiya mexanik, gidrohajmli, elektrik, kombinatsiyalashgan (gidromexanik, 

elektromexanik) turlarga bo‘linadi. 

Zamonaviy  avtomobillarda,  asosan,  mexanik  transmissiya  qo'llaniladi  (4.1- 

rasm). 

 

4.1-rasm. Avtomobillar transmissiyalarining sxemalari. a-orqayuritmali; b-

oldyuritmali; d-to’layuritmali; e-elektrik (gidroxajmli); 1-dvigatel; 2-ilashish 

muftasi; 3-uzatmalar qutisi; 4-kardanli uzatma; 5-yetakchi ko’prik; 6-burchak 

tezliklari teng sharnirlar; 7-taqsimlash qutisi; 8-generator (gidronasos); 9-

elektrodvigatel (gidromotor). 

---

- 16 - 

Orqayuritmali avtomobillarda (4.1a-rasm) burovchi moment ilashish muftasi 

(2), uzatmalar qutisi (3), kardanli uzatma (4), yetakchi ko’prik (5) orqali uzatiladi. 

Yetakchi ko’prikda asosiy uzatma, differensial va yarimo’qlar joylashgan. 

Old yuritmali avtomobillarda dvigatel ko’ndalang joylashtiriladi (4.1b-rasm). 

Bu holda dvigatel, ilashish muftasi, uzatmalar qutisi, asosiy uzatma va differensial 

bitta blokda joylashtiriladi. Unda yetakchi g’ildiraklarga burovchi moment kardanli 

uzarma 4 orqali uzatiladi. 

To’la yuritmali avtomobillarda (4.1d-rasm) taqsimlash qutisi (7) qo’llaniladi. 

Elektrik  va  gidroxajmli  transmissiya  sxemalari  o’xshashdir  (4.1e-rasm). 

Elektrik transmissiyada dvigatel (1) generatorni (8) harakatga keltiradi. Elektr toki 

yetakchi g’ildiraklarning elektrodvigatellariga (9) uzatiladi. Ichiga elektrodvigatel 

o’rnatilgan g’ildirak “electromotor g’ildirak” deb ataladi. 

Gidroxajmli  transmissiyada  (4.1e-rasm)  dvigatel  (1)  gidronasosni  (8) 

harakatlantiradi.  Gidronasos  trubalar  orqali  gidromotorlar  (9)  bilan  ulangan. 

Gidromotor  vali  yetakchi  g’ildirak  bilan  ulangan.  Suyuqlik  bosimi  yetakchi 

g’ildirakda mexanik energiyaga aylanadi. 

Zamonaviy avtomobillarda o’lchamlari va massasi nisbatan katta bo’lmagan, 

tezyurarligi hisobiga yuqori quvvat hosil qiladigan dvigatellar qo’llanilmoqda. Biroq 

shunga qaramay, bu dvigatellar vallarida  hosil bo’ladigan burovchi moment (agar 

bu  momentni  o’zgartirmasdan  to’g’ridan-to’g’ri  avtomobilning  yetakchi 

g’ildiraklariga uzatilsa) avtomobilning turli yo’l sharoitlarida yura olishiga yetarli 

emas.  Avtomobilning  harakatlanishi  uchun  uning  yetakchi  g’ildiraklaridagi 

burovchi  momentni  oshirish  qisman  uzatmalar  qutisi  yordamida  bajarilishini 

yuqorida  aytib  o’tilgan.  Lekin  avtomobil  ish  mobaynida  ko’p  vaqt  nisbatan  katta 

tezlik  bilan  to’g’ri  uzatmada  harakatlanadi.  Demak,  to’g’ri  uzatmada,  dvigatel 

validagi burovchi moment o’zgarmasdan, ya’ni avtomobilning yura olishga yetarli 

bo’lmagan  holda  yetakchi  g’ildiraklarga  uzatilgan  bo’lar  edi.  Shu  sababli 

avtomobilning  yetakchi  g’ildiraklaridagi  burovchi  momentni  (aylanishlar 

chastotasini  kamaytirish  hisobiga)  zarur  miqdorga  oshirish  uchun  transmissiyaga