Andijon mashinasozlik instituti transport va logistika fakulteti mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi yo‘nalishi 1-bosqich k-101-21 guruh talabasi

3. Ilmiy tadqiqot ishlarini modellashtirish

• Modellashtirish – ilmiy tadqiqot ishlarida ko‘p qo‘llaniladigan muhim uslublaridan hisoblanadi. Model degani fransuzchadan olingan bo‘lib, namuna degan ma’noni anglatadi va ilmiy tadqiqot ishlarida voqelik, jarayon yoki qurilmani o‘rganish uchun uni asl nusxasi o‘rniga qabul qilingan shakli – nusxasi olinishi va o‘rganilishi bo‘ladi.
• Matematik model – o‘rganilayotgan obyekt asosiy xossalarini ifodlovchi va u haqidagi ko‘plab informatsiani qulay shakldatasvirlovchi sun’iy sistema.

Quyidagilar matematik modellarning tasnifiy belgilari hisoblanadi:

• Quyidagilar matematik modellarning tasnifiy belgilari hisoblanadi:
• - texnikaviy obyektning tasvirlanayotgan xossasining tavsifi;
• - iyerarxik darajasiga taalluqlilik;
• bir daraja ichida tavsifning detallashtirilish darajasi;
• - texnikaviy obyekt xossasini tasavvur etish usuli;
• - modelni olish usuli.
• Funksional modellar texnikaviy obyektda u ishlayotganda yoki tayyorlanayotganda kechadiga fizik yoki informatsion jarayonlarni aks ettiradi. Bu modellar faza o‘zgaruvchilari, ichki, tashqi va chiqish parametrlarini bog‘lovchi tenglamalar sistemalari sifatida namoyon bo‘ladi.

Tuzilmaviy modellar texnikaviy obyekt tuzilishi xossasini uning geometrik shakli, unsurlarning fazoda o‘zaro joylashuvi va h.k.larni aks ettiradi. Bu modellar tipologik va geometrik modellarga bo‘linadi. Tipologik matematik modellarda obyekt unsurlarining tarkibi va o‘zaro aloqasi aks etadi. Shunday modellar yordamida jihozlarni mutanosiblash, detallarni joylashtirish, qo‘shilmalarni trassirovkalash, texnologik jarayonlarni ishlab chiqish va h.k. masalalar yechiladi. Geometrik matematik modellar bevosita texnikaviy obyektning geometrik xossasini aks ettiradi va konstruksiyalash, konstruktorlik hujjatlarini rasmiylashtirish uchun, texnologik jarayonblarni ishlab chiqishda boshlang‘ich ma’lumotlar kiritishda qo‘llanadi.

• Tuzilmaviy modellar texnikaviy obyekt tuzilishi xossasini uning geometrik shakli, unsurlarning fazoda o‘zaro joylashuvi va h.k.larni aks ettiradi. Bu modellar tipologik va geometrik modellarga bo‘linadi. Tipologik matematik modellarda obyekt unsurlarining tarkibi va o‘zaro aloqasi aks etadi. Shunday modellar yordamida jihozlarni mutanosiblash, detallarni joylashtirish, qo‘shilmalarni trassirovkalash, texnologik jarayonlarni ishlab chiqish va h.k. masalalar yechiladi. Geometrik matematik modellar bevosita texnikaviy obyektning geometrik xossasini aks ettiradi va konstruksiyalash, konstruktorlik hujjatlarini rasmiylashtirish uchun, texnologik jarayonblarni ishlab chiqishda boshlang‘ich ma’lumotlar kiritishda qo‘llanadi.