Andijon mashinasozlik instituti “sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish” kafedrasi “buxgalteriya hisobi”

K o’ r s a t k i ch l a r	A
V
A	Tasdiqlangan smeta bo’yicha
1	Sotilishi lozim, dona	8000		15000
2	Mahsulot birligining sotish bahosi	6000		4500
3	Mahsulot birligining ishlab chiqarish xarajatlari: a. Xom ashyo va materiallar (1 kg bahosi 150 so’m) v. Bevosita mehnat sarfi (soatiga 200 so’m) d. Ishlab chiqarish ustama sarflari (bilvosita mehnat sarfiga nisbatan 120%)	11 20 24		7 16 19
4	Ishlab chiqarish hajmi, dona	8000		15000
V	Haqiqatda sodir bo’lgan
1	Sotilgan mahsulotning hajmi, dona	10000		14000
2	Sotishdan olingan daromad, ming so’m	60000		63000
3	Ishlab chiqarish hajmi, dona	10500		15000
4	293250 kgxomashyosotibolinganvaishlabchiqarishdafoydalanilgan, mingso’m	44000
5	125000 soat mehnat sarfi amalga oshirilgan, uning umumiy qiymati, ming so’m	25000
6	Ishlab chiqarish ustama xarajatlari	252	285

T a l a b q i l i n a d i:
1. Yalpi foydaning farqini aniqlash.
2. Haqiqatda olingan yalpi foydaning smetada tasdiqlangan yalpi foyda hajmidan farqiga ayrim omillarning ta’sirini hi-soblab chiqish.
3. Ushbu ta’sir qilgan omillarni ayrim olgan holda yoritish.
Masala 6.2. Kompaniya avtomashinalar uchun ikki turdagi dvi-gatellar ishlab chiqaradi. Ishlab chiqarishda ikki turdagi (A,V) asosiy materiallardan foydalanadi. Hisob siyosatiga asosan materiallarni hisobga olish va kalkulyatsiya qilish ning FIFO usuli qo’llaniladi. Kompaniyaning direktorlar kengashi 20xxyiluchunrivojlantirishko’rsatkichlarini quyidagitartibdabelgi-ladilar:

№	K o’ r s a t k i ch l a r	M o t o r l a r
		A	V
1	Sotish rejasi, dona.	2500	500
2	Birlik bahosi, so’m.	300000	400000

Hisobot davrining oxirida tayyor mahsulotlar zaxirasining rejadagi hajmi:
A motori uchun - 550 dona
V motori uchun - 25 dona
Bevosita xarajatlarning rejalashtirilgan qiymati:
A quyilmasi 3500 so’m/kg
V quyilmasi 5000 so’m/kg
Ishchilarning mehnat haqi 100 so’m/soat
Birlikmahsulotningtannarxiga qo’shiladiganbevositaxa-rajatlarningtarkibi.

№	K o’ r s a t k i ch l a r	M o t o r l a r
		A	V
1	+uyilma A	6 kg	6 kg
2	+uyilma V	3 kg	4 kg
3	Ishchilarning mehnat hajmi	4 soat	6 soat

Hisobot davrining oxiridagi rejalashtirilgan material-larning zaxirasi
A quyilmasi uchun 4000 kg
V quyilmasi uchun 1000 kg
Rejalashtirilgan ustama xarajatlar.

№	Ishlab chiqarish ustama xarajatlari		Xarajatlarning Turlari	So’m		Jami
1	2		3	4		5
1	O’zgaruvchan		Mateoiallar Bilvosita mehnat haqi Ishchilarga mukofot Elektr energiyasi Ta’mirlash	50000000 10000000 160000000 45000000 35000000
2	Doimiy		Eskirish Mulk solig’i Ustalarning mehnat haqi Elektr energiyasi Ta’mirlash	115000000 25000000 50000000 10000000 10000000		600000000
		I I v a T K I s a r f l a r i
3	Doimiy		Mehnat haqi Materiallar	105000000 310000000		136000000
		M a r k ye t i n g b o’ y i ch a s a r f l a r
4	Doimiy		Mehnat haqi Tashviqot (reklama) Xizmat safari	65000000 15000000 20000000		100000000
		T i j o r a t ( k o m m ye r ts i ya ) s a r f l a r i
5	Doimiy		Mehnat haqi Ijara va soliqlar	30000000 20000000		50000000
		M i j o z l a r b i l a n i sh l a sh s a r f l a r i
6	Doimiy		Mehnat haqi Xizmat safari	20000000 10000000		30000000
		M a ‘ m u r i y s a r f l a r
7	Doimiy		Boshqaruvchilarning mehnat haqi Xizmatchilarning mehnat haqi Ma’muriyat binosini asrash haqi Har xil sarflar	80000000 40000000 40000000 30000000		190000000

Ombordagi mavjud xom ashyo va tayyor mahsulotlar bo’yicha ma’lumotlar:

№	K o’ r s a t k i ch l a r	1–ombor	2–ombor
1	Davr boshidagi zaxiralarning qoldig’i, kg	3500	3000
2	Zaxiralarning qiymati, so’m	25000000	25000000
	M o t o r l a r n i n g q o l d i g’ i	A m o t o r	V m o t o r
1	Davr boshidagi qoldiq miqdori(dona)	60	25
2	Davr boshidagi qoldiqning qiymati (so’m)	19700000	11400000

T a l a b q i l i n a d i:
A. Ushbu ma’lumotlarga asosan 20xx yilga tezkor byudjet tayyor-lansin. Ushbu byudjetda quyidagilar keltirilishi lozim:
1. Sotish byudjeti.
2. Ishlab chiqarish byudjeti (naturada).
3. Materiallardan foydalanish byudjeti.
4. Mehnat sarflari byudjeti.
5. Umumishlabchiqarish sarflarining byudjeti.
6. Davr oxiridagi zaxiralarning byudjeti.
7. Sotilgan mahsulot tannarxining byudjeti.
8. Foyda va zararlarning rejasi.
V. Hamma sarflarning hatti-harakatini yoritadigan formulani tuzing.
D. 5000 dona A motori va 1000 dona V motorini ishlab chiqarish uchun xarajatlarning egiluvchan byudjetini tuzing.


A m a l i y m a sh g’ u l o t l a r.
Masala 8.1. Kompaniya o’zining faoliyatida asosan ikki turdagi (A va V) mahsulot ishlab chiqaradi. Ishlab chiqarishning umumiy hajmining 50% A mahsulot va 25% V mahsulot tashkil qiladi va A mahsulotning yillik hajmi 1000 dona va V mahsulotning yillik hajmi esa 500 donani tashkil qiladi. Har bir mahsulot birligi-ning tasdiqlangan me’yorlari bo’yicha hisoblangan tannarxi bo’yicha quyidagiko’rsatkichlar mavjud:

№	Xarajatlarning moddalari	A	V	Jami
1	Xom ashyo va material sarflari	1800	1200	3000
2	O’zida ishlab chiqari lgan yarimfabrikatlar, transfert bahoda	3100	600	3700
3	Ishlab chiqarishdagi ishchilarning mehnat haqi	700	1300	2000
4	Ijtimoiy muhofaza jamg’armasiga ajratma	280	520	800
5	Ishlab chiqarishning ustama xarajatlari	1500	2800	4300
6	Me’yoriy xarajatlarning jami	7380	6420	13800
7	Sotish bahosi (q.q.s. qo’shilmagan holda)	8000	6800	14800
8	Ishlab chiqarishdan olingan foyda (birlik mahsulot bo’yicha)	620	380	1000

T a l a b q i l i n a d i:
A. Rejada ko’rsatilgan hajmda mahsulot ishlab chiqarish va ishlab chiqarish bilan sotish hajmining teng bo’lishi sharti asosida ishlab chiqarishdan kutilayotgan foyda hajmini hisoblab chiqing.
V. +uyidagilarga:
a. jami me’yoriy xarajatlar
v. sotilgan mahsulotning bahosiga nisbatan xarajatlarning ay-rim moddalari bo’yicha va mahsulotlarning ayrim turi bo’yicha birlik mahsulotning me’yoriy tannarxini tahlil qiling.
D. Kompaniyaning umumiy foydasiga mahsulot turlarining ulushi bo’yicha va yuqorida keltirilgan shartlarga asosan mahsulot haj-mining me’yoriy tannarxining ta’sirini tahlil qiling.
E. A va V mahsulot bo’yicha foyda darajasini oshirish uchun kom-paniyaning rahbariga taklif bildirishnoma yozing. Ushbu taklifda muammoni yechishning har xil usullarini:
a. o’tgan yilga nisbatan materiallarni sotib olish bahosining o’zgarishi
v. kelgusida materiallarni sotib olish siyosatini belgilash va boshqalarga asosan isbotlang va ko’rsatib bering.
Masala 8.2. Kompaniya uch xil (A,V,D) mahsulot ishlab chiqaradi. Sarflanadigan me’yoriy va sarflangan xaqiqiy xarajatlar bo’-yicha ma’lumotlar quyidagijadvalda keltirilgan:

№