Mahsulot birligining ishlab chiqarish xarajatlari:
a. Xom ashyo va materiallar (1 kg bahosi 150 so’m)
v. Bevosita mehnat sarfi (soatiga 200 so’m)
d. Ishlab chiqarish ustama sarflari (bilvosita mehnat sarfiga nisbatan 120%)
125000 soat mehnat sarfi amalga oshirilgan, uning umumiy qiymati, ming so’m
25000
6
Ishlab chiqarish ustama xarajatlari
252
285
T a l a b q i l i n a d i:
1. Yalpi foydaning farqini aniqlash.
2. Haqiqatda olingan yalpi foydaning smetada tasdiqlangan yalpi foyda hajmidan farqiga ayrim omillarning ta’sirini hi-soblab chiqish.
3. Ushbu ta’sir qilgan omillarni ayrim olgan holda yoritish.
Masala 6.2. Kompaniya avtomashinalar uchun ikki turdagi dvi-gatellar ishlab chiqaradi. Ishlab chiqarishda ikki turdagi (A,V) asosiy materiallardan foydalanadi. Hisob siyosatiga asosan materiallarni hisobga olish va kalkulyatsiya qilish ning FIFO usuli qo’llaniladi. Kompaniyaning direktorlar kengashi 20xxyiluchunrivojlantirishko’rsatkichlarini quyidagitartibdabelgi-ladilar:
№
K o’ r s a t k i ch l a r
M o t o r l a r
A
V
1
Sotish rejasi, dona.
2500
500
2
Birlik bahosi, so’m.
300000
400000
Hisobot davrining oxirida tayyor mahsulotlar zaxirasining rejadagi hajmi:
A motori uchun - 550 dona
V motori uchun - 25 dona
Bevosita xarajatlarning rejalashtirilgan qiymati:
A quyilmasi 3500 so’m/kg
V quyilmasi 5000 so’m/kg
Ishchilarning mehnat haqi 100 so’m/soat
Birlikmahsulotningtannarxiga qo’shiladiganbevositaxa-rajatlarningtarkibi.
№
K o’ r s a t k i ch l a r
M o t o r l a r
A
V
1
+uyilma A
6 kg
6 kg
2
+uyilma V
3 kg
4 kg
3
Ishchilarning mehnat hajmi
4 soat
6 soat
Hisobot davrining oxiridagi rejalashtirilgan material-larning zaxirasi
A quyilmasi uchun 4000 kg
V quyilmasi uchun 1000 kg
Rejalashtirilgan ustama xarajatlar.
№
Ishlab chiqarish ustama xarajatlari
Xarajatlarning Turlari
So’m
Jami
1
2
3
4
5
1
O’zgaruvchan
Mateoiallar
Bilvosita mehnat haqi
Ishchilarga mukofot
Elektr energiyasi
Ta’mirlash
50000000
10000000
160000000
45000000
35000000
2
Doimiy
Eskirish
Mulk solig’i
Ustalarning mehnat haqi
Elektr energiyasi
Ta’mirlash
115000000
25000000
50000000
10000000
10000000
600000000
I I v a T K I s a r f l a r i
3
Doimiy
Mehnat haqi
Materiallar
105000000
310000000
136000000
M a r k ye t i n g b o’ y i ch a s a r f l a r
4
Doimiy
Mehnat haqi
Tashviqot (reklama)
Xizmat safari
65000000
15000000
20000000
100000000
T i j o r a t ( k o m m ye r ts i ya ) s a r f l a r i
5
Doimiy
Mehnat haqi
Ijara va soliqlar
30000000
20000000
50000000
M i j o z l a r b i l a n i sh l a sh s a r f l a r i
6
Doimiy
Mehnat haqi
Xizmat safari
20000000
10000000
30000000
M a ‘ m u r i y s a r f l a r
7
Doimiy
Boshqaruvchilarning mehnat haqi
Xizmatchilarning mehnat haqi
Ma’muriyat binosini asrash haqi
Har xil sarflar
80000000
40000000
40000000
30000000
190000000
Ombordagi mavjud xom ashyo va tayyor mahsulotlar bo’yicha ma’lumotlar:
№
K o’ r s a t k i ch l a r
1–ombor
2–ombor
1
Davr boshidagi zaxiralarning qoldig’i, kg
3500
3000
2
Zaxiralarning qiymati, so’m
25000000
25000000
M o t o r l a r n i n g q o l d i g’ i
A m o t o r
V m o t o r
1
Davr boshidagi qoldiq miqdori(dona)
60
25
2
Davr boshidagi qoldiqning qiymati (so’m)
19700000
11400000
T a l a b q i l i n a d i:
A. Ushbu ma’lumotlarga asosan 20xx yilga tezkor byudjet tayyor-lansin. Ushbu byudjetda quyidagilar keltirilishi lozim:
1. Sotish byudjeti.
2. Ishlab chiqarish byudjeti (naturada).
3. Materiallardan foydalanish byudjeti.
4. Mehnat sarflari byudjeti.
5. Umumishlabchiqarish sarflarining byudjeti.
6. Davr oxiridagi zaxiralarning byudjeti.
7. Sotilgan mahsulot tannarxining byudjeti.
8. Foyda va zararlarning rejasi.
V. Hamma sarflarning hatti-harakatini yoritadigan formulani tuzing.
D. 5000 dona A motori va 1000 dona V motorini ishlab chiqarish uchun xarajatlarning egiluvchan byudjetini tuzing.
A m a l i y m a sh g’ u l o t l a r. Masala 8.1. Kompaniya o’zining faoliyatida asosan ikki turdagi (A va V) mahsulot ishlab chiqaradi. Ishlab chiqarishning umumiy hajmining 50% A mahsulot va 25% V mahsulot tashkil qiladi va A mahsulotning yillik hajmi 1000 dona va V mahsulotning yillik hajmi esa 500 donani tashkil qiladi. Har bir mahsulot birligi-ning tasdiqlangan me’yorlari bo’yicha hisoblangan tannarxi bo’yicha quyidagiko’rsatkichlar mavjud:
№
Xarajatlarning moddalari
A
V
Jami
1
Xom ashyo va material sarflari
1800
1200
3000
2
O’zida ishlab chiqari lgan yarimfabrikatlar, transfert bahoda
3100
600
3700
3
Ishlab chiqarishdagi ishchilarning mehnat haqi
700
1300
2000
4
Ijtimoiy muhofaza jamg’armasiga ajratma
280
520
800
5
Ishlab chiqarishning ustama xarajatlari
1500
2800
4300
6
Me’yoriy xarajatlarning jami
7380
6420
13800
7
Sotish bahosi (q.q.s. qo’shilmagan holda)
8000
6800
14800
8
Ishlab chiqarishdan olingan foyda (birlik mahsulot bo’yicha)
620
380
1000
T a l a b q i l i n a d i:
A. Rejada ko’rsatilgan hajmda mahsulot ishlab chiqarish va ishlab chiqarish bilan sotish hajmining teng bo’lishi sharti asosida ishlab chiqarishdan kutilayotgan foyda hajmini hisoblab chiqing.
V. +uyidagilarga:
a. jami me’yoriy xarajatlar
v. sotilgan mahsulotning bahosiga nisbatan xarajatlarning ay-rim moddalari bo’yicha va mahsulotlarning ayrim turi bo’yicha birlik mahsulotning me’yoriy tannarxini tahlil qiling.
D. Kompaniyaning umumiy foydasiga mahsulot turlarining ulushi bo’yicha va yuqorida keltirilgan shartlarga asosan mahsulot haj-mining me’yoriy tannarxining ta’sirini tahlil qiling.
E. A va V mahsulot bo’yicha foyda darajasini oshirish uchun kom-paniyaning rahbariga taklif bildirishnoma yozing. Ushbu taklifda muammoni yechishning har xil usullarini:
a. o’tgan yilga nisbatan materiallarni sotib olish bahosining o’zgarishi
v. kelgusida materiallarni sotib olish siyosatini belgilash va boshqalarga asosan isbotlang va ko’rsatib bering.
Masala 8.2. Kompaniya uch xil (A,V,D) mahsulot ishlab chiqaradi. Sarflanadigan me’yoriy va sarflangan xaqiqiy xarajatlar bo’-yicha ma’lumotlar quyidagijadvalda keltirilgan:
