|
Mis qotishmalari.
Mis qotishmalaridan latun va bronza keng qo’llaniladi.
Latun. Misning rux bilan qosil bo’lgan qotishmasiga latun deyiladi. Texnikada asosan tarkibida 45% gacha rux bo’lgan latunlar ishlatiladi, chunki latunning maКСИmal mustaxkamligi ruxning shu miqdorigina saqlanib turadi. Agar ruxning miqdorini, u holda latuning mustaxkamligi pasayib ketadi. Berilgan «Mis-rux» holat diagrammasidan ruxning miqdori o’zgarish bilan bir faza ikkinchi fazaga o’tishini, shu bilan bir qatorda latunning mexanik xossalari o’zgarishini ko’ramiz. Latunlar quyidagicha markalanadi: q- latunlar L62, L68, L70, L80, L- qarfi latun ekanligi, raqamlar uning tarkibidagi misning miqdorini bildiradi. Masalan, LAN 59-2-3 L-latun: Cu=59%; Al=2%; Ni=3% qolgani rux Zn.
Texnikada bir fazali (q- latun) qamda ikki fazali (q –q latun) latunlar keng qo’llaniladi. q- latundan ruxning maКСИmal erish miqdori 39% gacha boradi va bu latunning nisbiy uzayishi yuqoriroq bo’ladi. Berilgan fazaning tarkibida ruxning miqdori 30-32 bo’lganda, uning plastikligi eng katta qiymatga ega bo’ladi. q – latunning mikrotuzilishi keltirilgan. qQq latunda esa ruxning maКСИmal erish miqdori 39-45% gacha boradi. Latunning (qQq latun) mikrotuzilishini ko’rishimiz mumkin.
Bronza. Bronza deb misning qalay, alyuminiy, qo’rqoshin, berilliy va boshqa elementlar bilan (ruxdan boshqa) birikishidan qosil bo’lgan qotishmalariga aytiladi. Bronza zanglashga bardoshli, ishqalanishga chidamli material bo’lib, kesish asboblari bilan yaxshi ishlanadi. Bronza quyidagicha markalanadi: BrO-10 bunda Shk10% qolgani miss. BrOF 10-1 bunda Shk10%, Rk 1,0%, qolgani mis. qalayli bronzaning mikrotuzilishi ko’rsatilgan.
. Cu - Sn sistemasini holat diogrammasi
Cu va Sn holat diogrammasida likvidus chizig’i bilan solidus chizig’i oralig’i katta ekanligi qalayli bronzalarning dendirit likvotsiysga moyilligini ko’rsatadi.Endi Cu va Sn sistemasida qattiq holatda sistemasida qattiq holatda hosil bo’ladigan fazalarning ko’rib chiqamiz.
α- faza – erituvchi elektron tipdagi intermentall birikma Cu31 Sn8 bo’lgan qattiq eritma.
Β- faza –elektron tipdagi intermetal birikma Cu31 Sn8 : bu birikma da valent elektronlarining atomlarga nisbati (elektronlar konsentrasiyasi.
7-rasm. Tarkibida qalay bo’lgan qotishmaning holat diagrammasi va mikroskop tuzilishi
Ε- faza elektron tipdagi intermetal birikmada Cu3Sn8 : Bu birikmada valent elektronlarning atomlarga nisbati elektronlar konsentrasiyuasi. Cu-Sn sistemasi holat diogrammasining chap (tarkibidagi qalay miqdori 20% gacha bo’lgan qotishmalar) qismida 3-hil chiziq .Tutash, punktir va shtrih-punktir chiziqlar bor.
Tarkibida 5% dan ortiq qalay bo’lgan quyma qotishmalarda evtektoid tarkibidagi kiruvchi δ-faza bo’ladi,α+δ evtektoid tarkibiga kiruvchi 520C temperaturada β- fazaning parchalanishidan vujudga keladi. Uning tarkibiga 26,8% qalay bo’ladi.
Qalayli bronzalarning suv va bug’da koroziyabardoshlik hossasai yuqori bo’ladi.
Holat diagrammadan korinib turibdiki, beriliyni misda eruvchanligini tempertura pasaygan sari kamayib boradi. GOST DA bereliyli bro’zani BrB2 markasi kozda tutilgan BrB2 markali bronza 2% bereliy bilan 98% misdan iborat qotishmadir.
Bu qotishma 800C temperturagach qizdirilib so’ngra suvda tobnlansa, ortiqcha faza ajralib chibishga ulguraolmay, o’ta toyingan α-qattiq eritma saqlanib qoladi. Toblangan bronza yumshoq va plastik bo’ladi Bronza toblangandan keyin 300-350% temperturada boshatilsa yani suniy ravshda eskitirilsa, ikkilamch kube kristallari ajralib chiqib bronzanzaning mustahkamlik chegarasi, Qattiqligi esa NV=370ga yetadi berilliyli bronza puxta, elastik,
yaxshi payvantlanuvchan, kesib ishlanish xossasi yuqori va karoziya bardosh bo’lganligi uchun undan purjinalar , membranalar, zarb bilan ishlaydigan asboblar va boshqalar tayyorlanadi. Ammo berilliy qimmat turishi berilliyli bronzaning keng ko’lamda ishlatilinishiga imkon bermaydi.
8-rasm Tarkibida berilliy bo’lgan qotishmaning holat diagrammasi vamikroskop tzilishi
Do'stlaringiz bilan baham: |
