Andijon mashinasozlik instituti «mashinasozlik texnologiyasi» fakulteti

2.1 Areometrlar haqida ma’lumot.
Doimiy hajmli areometrlar va ­doimiy massali areometrlar mavjud. Doimiy hajmli areometr suyuqlikka doimo bir xil chuqurlikda botiriladi, doimiy massa areometrining cho`milish chuqurligi esa tekshirilayotgan suyuqlikning zichligiga qarab har xil bo`ladi. Doimiy hajmli areometr ­silindrsimon shakldagi ichi bo'sh cho'zilgan metall yoki shisha idishdan iborat bo'lib, yuqori qismida yupqa tayoqchaga o'tadi, uning oxirida og'irliklarni qo'llash uchun plastinka (chashka) mavjud. Barqarorlik uchun korpus ballastlangan. Rodda belgi qo'llaniladi, unga areometr suyuqlikning ma'lum bir zichligi va og'irliklarning ma'lum bir massasiga botirilishi kerak. O'rganilayotgan suyuqlikning zichligi olib tashlangan yoki qo'shilgan og'irliklar massasiga qarab baholanadi, shunda areometr bu suyuqlikka belgigacha botiriladi.
Doimiy massali areometrlar maqsadiga ko'ra ikki guruhga bo'linadi:

• 
  suyuqliklarning zichligini o'lchash uchun (densimetrlar deb ataladi ­); densimetr shkalalari zichlik birliklarida graduslanadi;
  
• 
  eritmalar konsentratsiyasini o'lchash uchun; bu areometrlarning shkalalari ­hajm yoki massa bo'yicha foizlarda graduslanadi.
  

Densimetrlar quyidagilarga bo'linadi:

1. 
   suvdan engilroq va og'irroq bo'lgan turli xil suyuqliklarning (kislotalar, tuzlar, ishqorlar va boshqalarning suvdagi eritmalari) zichligini o'lchash uchun ishlatiladigan umumiy maqsadli densimetrlar ;
   
2. 
   neft zichligi o'lchagichlari (neft mahsulotlarining zichligini o'lchash uchun);
   
3. 
   laktodensimetrlar (sut va zardobning zichligini o'lchash uchun);
   
4. 
   dengiz suvi uchun densimetrlar;
   
5. 
   urometrlar (siydik zichligini o'lchash uchun);
   
6. 
   akkumulyatorlardagi elektrolitlar eritmasining zichligini o'lchash uchun );­
   
7. 
   dansimetrlar AK (kislotalar kabi suyuqliklar uchun).
   

Doimiy massali areometrlar shisha va metalldan yasaladi­. Ko'pgina hollarda shisha areometrlar qo'llaniladi, ular yuqori o'lchov aniqligini ta'minlaydi, chunki shisha suyuqliklarning eng yaxshi namlanishiga ega, ammo ba'zi hollarda metall asboblar ajralmas hisoblanadi. Shunday qilib, yuqori haroratlarda suyuq metallarning zichligini o'lchash uchun emal qoplamali po'latdan yoki volfram qotishmasidan yasalgan metall areometrlar qo'llaniladi. Doimiy massali areometrlar metrologik ­maqsadlariga ko'ra (ya'ni, zichlik birligining o'lchamini o'tkazish sxemasidagi maqsadga muvofiq) mos yozuvlar, namunali va ishlaydiganlarga bo'linadi. Suyuqliklarning zichligini yoki eritmalar konsentratsiyasini o'lchash uchun bevosita ­ishlaydigan areometrlardan foydalaniladi . Ishchi areometrlarni kalibrlash uchun namunali areometrlar, namunali areometrlarni kalibrlash uchun esa etalon areometrlardan foydalaniladi. Areometr - bo'ylama o'qga nisbatan simmetrik cho'zilgan korpus ­bo'lib, ichi bo'sh silindrsimon (1.1-rasm, a) yoki shpindelsimon (1.1-rasm, b) korpusdan va yuqori qismida unga lehimlangan novdadan iborat. Rod dumaloq kesimli yupqa devorli silindrsimon trubka shaklida, muhrlangan uchi bilan amalga oshiriladi . Namunaviy areometrlar va shkala bo'linishi 0,1% bo'lgan alkogol o'lchagichlar uchun novda konusi 0,0005 dan, boshqa spirt o'lchagichlar, ­laktodensimetrlar va shakar o'lchagichlar uchun - 0,001 dan oshmasligi kerak.

1.1-rasm - Umumiy maqsadlar uchun II (a) va III (b) turdagi densimetrlar

1.2-rasm - Dengiz suvi uchun densimetr
Areometrning pastki qismi ­70 ° C dan past bo'lmagan haroratda yumshatuvchi (yopishtiruvchilar uchun - 87 ° C dan past bo'lmagan) bog'lovchi (qatron, muhr mumi) yordamida harakatlanmaydigan ballast bilan to'ldiriladi. . Balast areometrning og'irlik markazini tushirish uchun mo'ljallangan, shunda ikkinchisi suyuqlikka botganda, qat'iy vertikal holatda suzadi va bir vaqtning o'zida barqaror muvozanatda bo'ladi.
Areometr novdasining ichki yuzasiga ­shaffof elim bilan zich oq qog'oz tasmasi yopishtirilgan bo'lib, unga areometrning maqsadiga mos keladigan shkala qo'llaniladi.
O'lchovni bo'linish qiymati quyidagi seriyalarning raqamli qiymatlari bilan o'rnatiladi:

1. 
   dansimetrlar uchun - 0,0001; 0,0002; 0,0005; 0,002; 0,005; 0,01 va 0,02 g/sm ³ (yoki nisbiy zichlik birliklari);
   
2. 
   konsentratsiyani o'lchash uchun areometrlar uchun - 0,1; 0,2; 0,5 va 1%.
   

Shkala zarbalarining kengligi 0,2 mm dan oshmaydi (namunali areometrlar uchun va shkala bo'linish qiymati 0,1% bo'lgan spirtli o'lchagichlar uchun - 0,1 mm dan oshmaydi). Asosiy zarbalarning uzunligi (ya'ni ­raqamlar bilan ko'rsatilgan zarbalar) novda kesimidagi aylananing kamida 1/4 qismini, eng kichik zarbalarning uzunligi aylananing kamida 1/8 qismini tashkil qiladi (standart areometrlar uchun). , mos ravishda 1/2 va 1/4 aylana). Qo'shni zarbalar orasidagi masofa, qoida tariqasida, ­0,75 mm dan kam emas. Dengiz suvi densimetrlari, akkumulyator densimetrlari, urometrlar, spirt o'lchagichlar, elim o'lchagichlar va areometrlar uchun bu masofa kamida 1 mm, shakar o'lchagichlar uchun - kamida 1,2 mm, laktodensimetrlar uchun - kamida 1,5 mm, zichlikni aniqlash uchun zichlik o'lchagichlar uchun. oz miqdorda suyuqlik - 0,5 mm dan kam bo'lmagan.Mos keladigan o'lchovning o'ta asosiy zarbalariga qo'shimcha ravishda, shkalaning ­har bir uchida kamida ikkita qo'shimcha zarbalar mavjud (1.1, a-rasmga qarang) mos keladigan masofada ( qo'shni zarbalar uchun) shkala bo'linishiga.

A tipidagi yog 'zichligi o'lchagich­(1.3-rasm)
Agar areometr ko'rsatkichi o'ta asosiy zarbalar chegarasidan biroz oshib ketgan bo'lsa, qo'shimcha zarbalardan foydalanish mumkin .­
O'lchovli qog'oz tasmasida yoki areometr korpusining ichiga joylashtirilgan alohida chiziqda quyidagi ­yozuvlar va belgilar mavjud:

1. 
   areometrning nomi (maqsadi);
   
2. 
   areometr mos keladigan standartning raqami;
   
3. 
   areometrik shkalasi gradus qilingan harorat;
   
4. 
   tovar belgisi yoki ishlab chiqaruvchining tovar belgisi;
   
5. 
   areometrning seriya raqami;
   
6. 
   yog 'densimetrlari, laktodensimetrlari, AK densimetrlari, ishchi elim o'lchagichlari, shakar o'lchagichlari va areometrlari uchun "meniskusning yuqori cheti bo'ylab o'qish" yozuvi .­
   

A tipidagi yog 'zichligi o'lchagich­(1.3-rasm)
Ayrim turdagi ishlaydigan areometrlar, yog 'densimetrlari, laktodensimetrlar, qand o'lchagichlar, elim o'lchagichlar, spirt o'lchagichlar, areometrlar) o'rnatilgan ­termometr bilan ishlab chiqariladi (1.3-rasm), bu bir vaqtning o'zida suyuqlikning zichligi (kontsentratsiyasi) va haroratini o'lchash imkonini beradi. . Termometr tankini to'ldiradigan suyuqlik (simob, toluol) ham areometr balastining bir qismi bo'lib xizmat qiladi. Termometr tanki asosiy areometr balast ostida ham (1.3-rasmga qarang) va uning ustida joylashgan bo'lishi mumkin Qog'oz tasmasi ­yoki areometr korpusining ichiga (yog 'densimetrlari, spirtli o'lchagichlar, shakar o'lchagichlar va areometrlar uchun) yoki novdaning yuqori (kengaytirilgan) qismiga (laktodensimetrlar va elim o'lchagichlar uchun) joylashtiriladi. ular shaffof bo'lmagan suyuqliklar uchun mo'ljallangan).