Andijon mashinasozlik instituti huzuridagi

Masshtablar
Chizmachilikda masshtab deb, chizmada tasvirlangan buyumning chiziqli o‘lchamlarini shu buyumning haqiqiy o‘lchamlari nisbatiga aytiladi.
Davlat standartlari O‘zDS 2.302-97 da chizma masshtablarining quyidagi qatori o‘rnatilgan.

Kichraytirish	1:2; 1:2.5; 1:4; 1:5; 1:10; 1:15; 1:20; 1:25; 1:40;
masshtablarni	1:50; 1:75; 1:100; 1:200; 1:400; 1:500; 1:800; 1:1000.
Haqiqiy kattalikdagi	1:1
natural masshtab
Kattalashtirish	2:1;	2.5:1; 4:1; 5:1; 10:1; 20:1; 40:1; 50:1; 100:1.
masshtablari

Chizmaning masshtabi asosiy yozuvning tegishli grafasiga yoziladi: 1:1;
1:2; 2:1; qolgan hollarda masshtab oldiga М harfi qo‘shib yoziladi, ya’ni М 1:1;

• 
  1:2;
  

• 
  2:1.
  

17

Chizmaning masshtabi qanday bo‘lishidan qat’i nazar chizmada o‘lchamlarning haqiqiysi qo‘yiladi (1.17-chizma).

1.17-chizma.

O‘lchamlarni qo‘yish

Chizmalardagi barcha o‘lchamlar Davlat standartlari O‘zDS 2.307-97 da o‘rnatilgan joylashtirish va qo‘yish majburiy talablar asosida quriladi.

Chizmalarda o‘lchamlar o‘lcham chiziqlari bilan ko‘rsatiladi, strelkalar chiqarish, markaz va o‘q chiziqlariga tegib turishi kerak. Strelkalar o‘lcham chiziqlariga ichki va tashqi tomondan qo‘yilishi mumkin. O‘lchamlar sonlari tasvirlangan predmetlarning garbit o‘lchamlarini va undagi elementlarning o‘lchamini aniqlash uchun xizmat qiladi.
Strelka elementlari o‘lchami ko‘rinadigan kontur chiziqning yo‘g‘onligiga qarab tanlab olinadi va chizmada ular taxminan bir xil o‘lchamda chiziladi (1.18-chizma).

1.18-chizma.

18

Chizmalarda umumiy o‘lchamlar soni minimal miqdorda bo‘lishi, buyumni tayyorlash va nazorat qilish uchun yetarli bo‘lishi kerak.

Har bir o‘lcham chizmada faqat bir marta ko‘rsatilishi, ya’ni obyekt ko‘rinishlar sonidan qat’i nazar, o‘lchamlarning takrorlanishiga yo‘l qo‘ymaydi.