Andijon mashinasozlik instituti ―gumanitar fanlar‖ kafedrasi ―O‘zbekiston tarixi‖ fanidan

ATAMALAR LUG‘ATI

Aholining turmush darajasi- bu aholi farovonligi, ne‘matlar va xizmatlar iste‘molining darajasi, insonlarning asosiy hayot ehtiyojlarini qondirish me‘yorini tavsiflovchi sharoit va ko‘rsatkichlar majmuidir.

Aholi migratsiyasi- aholining yashash joyini o‘zgartirishi bilan bog‘liq ko‘chishi. Aholining joylashishi, yerni xo‘jalik jihatdan o‘zlashtirish, ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirish, irqlar, tillar va xalqlarning paydo bo‘lishi va aralashib ketish jarayonlari bilan bog‘liq.

Amir al-mo‘‘minin (ar. — mo‘‘minlar amiri) — ilk Islom davridagi xalifalarning unvoni. Usha davrda diniy na dunyoviy hokimiyat xalifalarning qo‘llarida jamlangan. Bu vazifalarni bajaruvchilar

―xalifa‖, ―imom‖, ―amir‖ unvonlari bilan birga, har uchala mazmunni ifodalovchi amir al-mo‘‘minin

unvoni bilan atashgan.

Amiri shikor — ma‘lumki, ov barcha hukmdorlar hayotida katta o‘rin tutar edi. Bu lavozim egasi xon va sultonlarning ovlarini uyushtirib turishi kerak edi. Shikorgoh atrofidagi qishloqlar aholisining o‘z ot-ulovi, qurol-aslahasi bilan kelib xon va sultonlarning ov o‘tkazishida ularga yordam berishi, ular qo‘nib qolganlarida qo‘noq hamda oziq-ovqat bilan ta‘minlash ishlari ham amiri shikorning vazifasi hisoblanar edi.

Amir ul-umaro (ar. — amirlar amiri, oliy amir) — O‘rta asrlarda Movarounnahrda keng tarqalgan

eng yuqori harbiy unvonli amaldor. U oliy bosh qo‘mondon hisoblanib, butun harbiy ishlar uning qo‘lida bo‘lgan. CHig‘atoy ulusi davrida hukmdorning barcha bosh ijro idoralari (devonlar) ham amir un-umaro qo‘lida bo‘lgan.

Ark — davlatchilikning ilk bosqichlaridan boshlab, to so‘nggi o‘rta asrlargacha bo‘lgan davrlarda O‘rta Osiyo hududlarida vujudga kelgan davlat hukmdorlarining qarorgohi. Tarixiy yozma manbalarda kuxandiz, diz, koh, qasr, qal‘a, hisor, Arki a‘lo, o‘rda deb ham yuritiladi. Arqda, asosan, hukumat idoralari, amaddorlarning uylari, devonxona, tanga zarb qilinadigan zarbxonalar joylashgan. Odatda ichki shahar -ark ham mudofaa devorlari bilan o‘rab olingan.

Arkon (ar. — ustun.) — islomning beshta asosiy talabi iymon, namoz, ro‘za, zakot, haj.

Arna (qad. er.) — suv, sanskritcha arnas — suv oqimi) — O‘rta Osiyoda keng tarqalgan tarixiy termin. Forishda bosh kanalni, Zomin, Jizzax, G‘allaorol (tumanlarida kichik jarni), Qozog‘istonda daryo o‘zanini, Zarafshon etaklarida quruq o‘zanni, boshqa joylarda daryo irmoqlarini arna deb atashadi.

Arxaizm (yun. — qadimgi) — biron-bir narsa-hukm, yozuv, ibora yoki ijtimoiy hodisaning qadimgi davrga oidligini bildiruvchi tushuncha.

Arxantroplar (yun. — qadimgi odam) ibtidoiy odamning dastlabki vakillari. Arxantroplar ilk

paleolit davrida yashaganlar. (Avstralopitek, zinjantrop, Pitekantrop, Sinantrop, Fergantrop).