|
To‘rtinchi rejada quyidagilarga talabalar jalb etilishi lozim. Oktyabrь to‘ntarishi va Turkistonda Sovet hokimiyati o‘rnatilgandan keyin O‘rta Osiyo xonliklarining ichki va tashqi siyosiy ahvoli keskin o‘zgarib bolьsheviklarga nisbatan adovati, ularning Turkistondagi hukumatni tan olishdan bosh tortishi kuchaydi. Ikkala xonlik jadallik bilan o‘z qurolli kuchlarining jangavor salohiyatini oshira boshladi. Zo‘rayib borayotgan ochlik, oziq-ovqat mahsulotlari narxlarning haddan tashqari ko‘tarilishi,
harbiy zulm xonliklarning ichki siyosiy hayotida beqarorlikni yuzaga keltirdi. Turkiston bolьsheviklari va sho‘ro hukumati xonliklarning ichki ishlariga qo‘pol suratda aralasha boshladi. Kolesov 2 mart kuni qizil gvardiyachi otryadlar va Yangi Buxoro ishchi drujinalariga Eski Buxoroga bostirib kirish to‘g‘risida buyruq berdi va amirni sulh tuzishga rozi bo‘lishiga majbur etdi. 1918 yil 25 mart kuni Qiziltepada sulh bitimi imzolandi. 1919 yil 9 aprelь kuni Xivaga yaqin Taxtada RSFSR bilan Xiva o‘rtasida yarash to‘g‘risida shartnoma imzolandi. 1919 yilning yozidan boshlab Sovet Turkistoni bilan Buxoro va Xiva o‘rtasidagi munosabatlar yanada keskinlashdi. Amir Said Olimxon bilan Junaidxon Sovetlarga qarshi harbiy-siyosiy ittifoq tuzdilar. Junaidxonga raqiblik qilayotgan eng yirik turkman qabilalari boshliqlarining vakillari-Qo‘shmamadxon bilan G‘ulommalixonlar To‘rtko‘lda tuzilgan Xiva inqilobiy markazga kommunistlar va yosh buxoroliklar bilan birgalikda kirdilar. Bu markaz xonni ag‘darib, hokimiyatni qo‘lga olishni o‘ziga maqsad qilib qo‘ygan edi. Bunday vaziyatlardan foydalangan sho‘ro hukumati Xiva xonligini bo‘ysundirish uchun harakatlarni boshlab yubordi. Qo‘shinlar kirib kelishi natijasida Junaid otryadlari G‘azobod va Taxta tomon chekindilar. 1920 yil 20 yanvar kuni Junaidxonning bosh kororgohi - Taxta Kizil Armiya qo‘shinlari tomonidan ishg‘ol qilindi.
1 fevralda esa qo‘shinlar Xiva xonligi poytaxti-Xivaga kirdilar. SHunday qilib, yosh xivaliklar va turkman urug‘ boshliqlarining bir qismi sovet qurolli kuchlarining yordamida monarxiya tartibotini ag‘darishga muvaffaq bo‘lib, hokimiyatni o‘z qo‘llariga oldilar.
1920 yil 2 fevralda Said Abdulla taxtdan voz kechdi, butun hokimiyat muvaqqat inqilobiy hukumatga topshirildi. 1920 yil 26 aprelda Butunxorazm 1 qurultoyi Xorazm xalq Respublikasi tuzilganligini e‘lon qildi. Hukumat xalq nozirlari soveti tuzildi. Uning raisi qilib Polvonniyoz Yusupov saylandi.
Buxorodagi voqealar ham xuddi shunga o‘xshash rivojlanib bordi. Buxoro amirgini M.V.Frunze
―Sovet tanasidagi jarohat‖ deb atagan edi. 1920 yil 10 avgust kuni RKP(b) Markaziy komitetining Siyosiy Byurosi Turkiston frontining inqilobiy harbiy Kengashi uchun Buxoro masalasi yuzasidan maxsus direktivalar qabul qilindi. Tayyorgarlik RKP(b) Markaziy Komiteti tomonidan ishlab chiqilgan reja bo‘yicha olib borildi.Buxoro amirini ag‘darish uchun buxoroliklarning yordam so‘ragan murojati kerak edi. Buxoro kommunistik partiyasining CHorjo‘yda ish olib borayotgan IV s‘ezdi 1920 yil 16 avgustdayoq Buxoro xonligida inqilobiy vaziyat yetilganligini e‘tirof etib, asriy feodal zulm hamda istibdoddan xalos etish uchun yordam so‘rab Turkkomissiyasiga murojaat etdi.1920 yil 29 avgust kuni eski CHorjuyda Buxoro kommunistlari ko‘ngilli otryadining chiqishi tashkil etildi. Turk fronti qo‘shinlari bu vaqtga kelib safarbarlikka tayyor holatda turgan edi. 1920 yil 25 avgust kuni FrunzeTurkfront qo‘shinlariga ―qo‘zg‘olon ko‘targan Buxoro mehnatkashlariga yordam ko‘rsatish to‘g‘risida‖ buyruq berdi. Ular Buxoro ostonasida Buxoro qo‘shinlarining shiddatli qarshiligiga duch keldi. Avgust oyining oxirlarida Frunze qo‘shimcha madad to‘g‘risida front shtabiga murojat qilishga majbur bo‘ldi. Buxoro shafqatsiz ravishda o‘qqa tutildi. Amir, o‘zi yozganidek, ―vayronagarchilik yanada zo‘rayib, odamlarning yana halok bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik‖ uchun o‘z qo‘shinlari bilan Buxorodan chiqib ketdi. 1920 yil 2 sentyabrda Turkfront qo‘shinlari va Buxoroliklarning ko‘ngilli qismlari Buxoroga kirib borishdi. Amirlik ag‘darildi. 1920 yil 14 sentyabrda Abduqodir Muxiddinov raisligida UmumBuxoro inqilobiy komiteti tuzildi. Hukumat-xalq nozirlari soveti tuzilib, ularga rais F.Xo‘jaev tayinlandi.
1920 yil 6-8 oktyabrь kunlari bo‘lib o‘tgan xalq vakillarining I UmumBuxoro qurultoyi Buxoroni hokimiyati ishchi va dehqonlar qo‘lida bo‘lgan Xalq Sovet Respublikasi deb e‘lon qilindi.
Mana shu tariqa bolьsheviklar rahbarligidagi sho‘rolar o‘z orzu-istaklarini amalga oshira borib, O‘rta Osiyoda mustaqil faoliyat ko‘rsatayotgan ikki xonlikda ham istibdod tuzumini o‘rnatdi. Bu tuzum va uning istibdodi natijasida O‘rta Osiyo xalqlarining iqtisodiy, ma‘naviy qaramligi kuchaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
