Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika,elektromexanika va elektrotexnologiyalar»kafedrasi

III. Qisqacha nazariy ma’lumotlar.

Xarbirmexanizdaboshvayordamchixarakatlarmavjudbo’ladi. Bosh xarakat yana ishchi xarakat ham deb yuritiladi. Masalan metallarga ishlov berish dastgohlarida bosh xarakat bo’lib shpindelni xarakati hisoblansa, ko’prikli kranlarda yuk ko’tarish mexanizmining xarakati hisoblanadi. Yordamchi xarakatlar kesuvchi asbobni metalga nibatan xarakati yoki metallni krsuvchi asbobga nisbtan xarakati hisoblanadi.

Mexanizmlarda dvigateldan ishchi organiga xarakat kinematik zanjirlar orqali uzatiladi. Bu zanjirlarni ozaro bog’lanishini va xususiyatlarini kinematic sxemalardan aniqlash mumkin. Mexanizmlarda asosiy harakatdan tashqari yordamchi harakatlar ham mavjud bo`ladi. Ular asosiy ishni bajarmaydi, lekin kesuvchi asbobni materialga yaqinlashtirish yoki uzoqlashtirish, ishlov berish jarayoida o`lchamlardi nazorat qilish, moylash, sovutish va h.q. vazifalarni bajaradi.

1.1 - rasm: Yuk ko`tarish mexanizmining kinematik sxemasi:

1- elektrodvigatel; 2- mexanik tormoz; 3,7- mexanik muftalar; 4- reduktor; 5,6- tishli g’ildiraklar; 7- baraban; 9- troc (arqon); 10- ilgak; 11- yuk.

Yuk ko`tarish mexanizmining kinematik sxemasida D-dvigatel reduktor orqali B- barabanni aylantiradi. Yuk G barabanni aylanish yo`nalishiga qarab yuqoriga ko`tarilishi yoki pastga tushishi mumkun. Bu kinematik sxemada aylanma harakat o`g`ri chiziqli harakatga o`zgarmoqda. Bundan tashqari dvigatelni foydali ish koeffitsenti ham reduktorda va barabanda o`zgaradi.Hisoblarda elektr yuritmani real kinematik sxemasi keltirilgansxemaga o`zgartiriladi (1.2-rasm)

Bu sxemada dvigatel valiga kelirilgan moment quyidagicha aniqlanadi M=M₂/(i η)

Bu yerda, i = i₁i₂=ω/ω₂

η = η₁η₂

Yukni ko`tarish uchun kerak bo`ladigon quvvat va moment quyidagicha hisoblanadi P₂ = M₂ω₂ = Gv/η_b M₂ = Gv/(ω₂η_b)

Yukni tushirishdagi keltirilgan quvvat va moment quyidagicha aniqanadi

P_t = M_t2ω₂η; M_t = M_t2(ω₂/ω) η² = (M_t2/i) η²

Bunda, M_t2 = M₂η_b²

Keltirilgan inertsiya momenti J_k = m(v²/ω²)

Bu yerda, m- yukning massasi (kg); v- yuk harakatining chiziqli tezligi (m/sek); ω- dvigatelni burchak tezligi (rad/sek); J_k- keltirilgan inertsiya moment (kg∙m²).

4.