Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika» fakulteti

2- Mavzu. O`zgarmas tok chiziqli elektr zanjirlari

Vaqt birligi ichida o`zining elektrik parametrlari hamda yo`nalishini bir hil meyorda saqlaydigan toklarga o`zgarmas elektr toki deyiladi. O`zgarmas tok zanjiri elementlari, manbaalari, elektr energiya iste’molchilari va boshqa elementlarni shartli belgilanishlari quyida jadvalda ko`rsatilgan. Hozirgi vaqtda canoatda, ayniqsa elektrotransportda qo`llaniladigan o`zgarmas tok energiyasini ko`p qismi turli tipdagi to`g’rilagichlar vostasida o`zgaruvchan toklardan hosil qilinadi. O`zgarmas toklarni hosil qilish uchun o`zgarmas tok generatorlaridan ham keng foydalaniladi. Dunyo miqyosida garchan asosiy foydalaniladigan energiya tarkibini o`zgaruvchan toklar tashkil etsada o`zgarmas tokdan transport sohasida, yengil sanoatda, boshqarish tizimlarida, radiotexnikada, xalq xo`jaligidagi barcha texnikalarni ta`mirlash qurilmalarida ishlatiladi. Elektr energiya manbaaasi sifatida generatorlar, kimyoviy energiyani elektr energiyasiga aylantiruvchi birlamchi elementlar, akkumulyatorlar batareyasi va galg’vanik elementlar ishlatiladi.

2-jadval Nomlanishii	Belgilanishi
O`zgarmas tok elektr generator
Birlamchi element yoki akkumulyator
O`zgarmas tok elektr dvigateli
Elektr lampochkasi
Birlashtiruvchi sim
Bir qutbli rubilnik
Saqlagich
Ampermetr
Voltmetr

O`zgarmas tok motorlari asosan mahsus qurilmalarda ishlatilmoqda, bu texnologik jarayon talablari bilan belgilanadi. Masalan: metallarni gal`vanik qoplash uskunalari, elektroliz qurilmalari, metallarga elektr uchquni bilan va anod-katodli mexanik ishlov berish usku nalarida qo`laniladi. Bundan tashqari o`zgarmas tok motorlari tezligi keng diapazonlarda rostlanadigan elektr yuritmalarida qo`laniladi. O`zgarmas tok energiyasi manbaaalari sifatida tristorli, tiratronli va simobli o`zgartkichlar, dvigatel-generatorlar, boshqarilmaydigan yarim o`tkazgichli to`g’rilagichlar ishlatiladi. O`zgarmas tok qurilmalari uchun 220 yoki 440 V kuchlanish kattaligi tanlanadi 110 V kuchlanish iqtisodiy jihatdan qulay emas. 6,12, 24, 36, 48 va 60 V o`zgarmas tok kuchlanishlari o`zgartkichlar yordamida hosil qilinadi.